Türkiye-İran-Rusya Üçlü Doruğu, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin ve İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi’nin iştiraki ile İran’ın başşehri Tahran’da gerçekleştirildi.
Zirvenin akabinde yayınlanan 16 unsurluk ortak bildiride şu sözler yer aldı:
1. Devlet Liderleri Suriye’de alandaki aktüel durumu ele almışlar, 1 Temmuz 2020 tarihinde görüntü konferans yoluyla yapılan son toplantının akabinde meydana gelen gelişmeleri değerlendirmişler ve ortalarında varılan mutabakatlar ile Dışişleri Bakanlarının ve temsilcilerinin toplantılarındaki mutabakatlar uyarınca üçlü işbirliğini güçlendirme konusundaki kararlılıklarını vurgulamışlardır. Ayrıyeten, son memleketler arası ve bölgesel gelişmeleri ele almışlar ve Astana Sürecinin, Suriye krizinin barışçıl ve sürdürülebilir tahlilindeki öncü rolüne vurgu yapmışlardır.
2. Suriye Arap Cumhuriyeti’nin egemenliği, bağımsızlığı, birliği ve toprak bütünlüğü ile Birleşmiş Milletler Şartı’nın gaye ve unsurlarına olan kuvvetli bağlılıklarını vurgulamışlardır. Bu prensiplere kozmik olarak hürmet gösterilmesi ve kim tarafından yapılırsa yapılsın hiçbir aksiyonun kelam konusu prensipleri zayıflatmaması gerektiğine işaret etmişlerdir.
3. Terörün her cins ve biçimiyle uğraş etmek maksadıyla birlikte çalışmaya devam etme kararlılıklarını lisana getirmişlerdir. Sivil tesisleri maksat alan ve suçsuz can kayıplarına neden olan akınlar da dahil olmak üzere, Suriye’nin çeşitli bölgelerindeki terör örgütlerinin ve bunlarla iltisaklı farklı isimler altındaki kümelerin artan varlık ve faaliyetlerini kınamışlardır. Suriye’nin kuzeyi ile ilgili tüm düzenlemelerin eksiksiz bir biçimde uygulanması gerektiğinin altını çizmişlerdir.
4. Gayrimeşru özyönetim teşebbüsleri dahil olmak üzere, terörle gayret kisvesi altında alanda yeni gerçeklikler oluşturulmasına dair her türlü teşebbüsü reddetmişler ve Suriye’nin egemenliğinin ve toprak bütünlüğünün yanısıra komşu ülkelerin ulusal güvenliğini tehdit eden hudut ötesi akınlar ve sızmalar dahil olmak üzere ayrılıkçı gündemlere karşı durma kararlılıklarını vurgulamışlardır.
5. Suriye’nin kuzeyindeki durumu ele almışlar, bu bölgede kalıcı güvenlik ile istikrarın lakin ülkenin egemenliği ve toprak bütünlüğünün koruması temelinde sağlanabileceği konusunu vurgulamışlar, bu taraftaki gayretlerini koordine etme konusunda mutabık kalmışlardır. Suriye’ye ilişkin olması gereken petrol gelirlerinin yasadışı olarak ele geçirilmesine ve aktarılmasına karşı olduklarını tabir etmişlerdir.
6. Memleketler arası insancıl hukuk uyarınca, sivillerin ve sivil altyapının korunmasını sağlarken, terör örgütleriyle irtibatlı tüm öbür bireyler, kümeler, teşebbüsler ve varlıkların büsbütün ortadan kaldırılması gayesiyle ortalarındaki süregiden işbirliğinin devam ettirilmesi konusundaki kararlılıklarını teyit etmişlerdir.
7. İdlip Gerginliği Azaltma Bölgesindeki durumu detaylarıyla ele almışlar ve alanda sükunetin sağlanması için İdlip’le ilgili bütün mutabakatların tam olarak uygulanması gerektiğinin altını çizmişlerdir. İdlip Gerginliği Azaltma bölgesinin içindeki ve dışındaki sivillere tehdit oluşturan terörist kümelerin varlığı ve terörist faaliyetleri konusunda önemli kaygılarını lisana getirmişlerdir. İnsani durum da dahil olmak üzere, İdlip Gerginliği Azaltma bölgesi ve etrafındaki durumdaki olağanlaşmanın sürdürülebilir olmasını sağlamak için daha fazla uğraş göstermek konusunda mutabık kalmışlardır.
8. Suriye’deki insani durumdan duydukları derin tasayı kaydetmişlerdir. Milletlerarası hukuka, memleketler arası insancıl hukuka ve BM Şartı’na karşıt tüm tek taraflı yaptırımları, ayrıyeten, muhakkak bölgelere yönelik muafiyetler uygulamak suretiyle ayrılıkçı gündemlere fayda sağlayacak ve ülkenin parçalanmasına yol açabilecek ayrımcı tedbirleri reddetmişlerdir. Bu bağlamda, başta BM ve insani yardım kuruluşları ile öteki hükümet/hükümet dışı memleketler arası kuruluşlar olmak üzere memleketler arası topluma, ayrımcılık, siyasallaştırma ve önkoşullar olmaksızın ve daha şeffaf bir halde tüm Suriyelilere yönelik yardımlarını arttırmaları davetinde bulunmuşlardır.
9. Suriye ihtilafına askeri tahlil getirilemeyeceğine ve ihtilafın sırf Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin 2254 sayılı kararı çerçevesinde, Birleşmiş Milletler’in kolaylaştırıcılığında, Suriyelilerin öncülüğü ve sahipliğinde bir siyasi süreç yoluyla sona erdirilebileceğine dair inançlarını teyit etmişlerdir. Bu bağlamda, Astana garantörlerinin belirleyici katkılarının ve Soçi’deki Suriye Ulusal Diyalog Kongresinin kararlarının uygulanmasının sonucunda ortaya çıkan Anayasa Komitesinin kıymetli rolünün altını çizmişlerdir. Anayasa Komitesi’nin müteakip oturumlarının sürdürülebilir ve tesirli çalışmasını sağlamak için Komite üyeleriyle ve kolaylaştırıcı olarak BM Genel Sekreteri’nin Suriye Özel Temsilcisi Geir O. Pedersen ile daima etkileşimi desteklemeye hazır olduklarını yinelemişlerdir. Komite’nin anayasa ıslahatı hazırlama ve halkın onayına sunma vazifesini yerine getirebilmesi ve çalışmalarında ilerleme kaydedebilmesi için çalışmalarında, Misyon Tarifine ve Temel Metot Kurallarına riayet etmesi ve üyeler ortasında mutabakat sağlanabilmesi için dış müdahale ve dışarıdan dayatılan vakit çizelgeleri olmaksızın uzlaşı ve yapan angajman anlayışıyla yönetilmesi gerektiğini söz etmişlerdir. Anayasa Komitesinin faaliyetlerini rastgele bürokratik ve lojistik pürüz olmaksızın sürdürebilmesi gerektiğinin altını çizmişlerdir.
10. Astana formatının ilgili Çalışma Kümesi çerçevesinde tutukluların/kaçırılanların karşılıklı salıverilmesinin sürdürülmesi konusundaki kararlılıklarının altını çizmişlerdir. Çalışma Kümesinin, Suriyeli taraflar ortasında inanç inşa etmekteki tesirini ve gerekliliğini kanıtlayan özgün bir sistem olduğunun altını çizerek, tutukluların hür bırakılması konusundaki çalışmalarını sürdürmeye, cenazelerin teslimi ve kayıp bireylerin kimliklerinin belirlenmesi konusundaki faaliyetlerini vazife tarifine uygun olarak genişletme kararlılıklarını açıklamışlardır.
11. Sığınmacıların ve ülke içinde yerlerinden edilmiş şahısların, geri dönme ve bu çerçevede desteklenme haklarını teminen, Suriye’deki asıl ikamet yerlerine inançlı ve istekli geri dönüşlerinin kolaylaştırılmasının gerekliliğinin altını çizmişlerdir. Bu bağlamda, milletlerarası topluma, bu şahısların tekrar yerleşimleri ve günlük olağan hayatlarının tesis edilmesi için uygun katkılar sağlama ve yük paylaşımında daha fazla sorumluluk alma; bu meyanda, temel altyapının onarımı da dahil olmak üzere, bilhassa su, elektrik, sanitasyon, sıhhat, eğitim, tesisleri, okullar, hastaneler ile memleketler arası insancıl hukuka uygun insani mayın faaliyetleri dahil erken toparlanma projeleri aracılığıyla Suriye’ye yönelik yardımları artırma davetinde bulunmuşlardır.
12. İsrail’in, sivil altyapı dahil Suriye’deki askeri ataklarını kınamışlardır. Bu hücumların, milletlerarası hukuku, milletlerarası insancıl hukuku ve Suriye’nin egemenliğini ihlal ettiğini değerlendirmişler; bölgeyi istikrarsızlaştırdığını ve gerginliği tırmandırdığını teslim etmişlerdir. İsrail’in bu bağlamda aldığı tüm karar ve tedbirleri de geçersiz sayan ve bunların hiçbir türel tesiri olmadığını kıymetlendiren Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin 242 ve 497 sayılı kararları başta gelmek üzere, Suriye Golanı’nın işgalini reddeden ilgili Birleşmiş Milletler kararlarının hükümleri dahil, üniversal olarak tanınan memleketler arası hukuk kararlarına uyulması gerekliliğini teyid etmişlerdir.
13. Suriye problemine ek olarak, ortak siyasi ve ekonomik işbirliğini artırmak için farklı alanlardaki üçlü uyumu güçlendirmeye yönelik isteklerini teyit etmişlerdir;
14. Astana Formatında düzenlenen Suriye bahisli Milletlerarası Toplantının 19.sunun 2022 yılının sonuna kadar düzenlenmesini teminen temsilcilerini görevlendirmekte mutabık kalmışlardır;
15. Bir sonraki Üçlü Tepeyi Rusya Federasyonu Devlet Lideri Sayın Vladimir Putin’in daveti üzerine Rusya Federasyonu’nda gerçekleştirmekte mutabık kalmışlardır.
16. Rusya Federasyonu Devlet Lideri ve Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı, Tahran’da gerçekleştirilen Astana Formatında Üçlü Doruğa konut sahipliği yapmasından dolayı İran İslam Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Sayın İbrahim Reisi’ye samimi teşekkürlerini söz etmişlerdir.
