Merve YİĞİTCAN – İSTANBUL
Başta Çin, ABD ve AB olmak üzere global piyasalarda artan resesyon kaygıları, Türkiye için gerilim oluşturmaya başladı. Bilhassa son 1,5 yıldır ihracat öncülüğünde büyüyen Türkiye iktisadı için kelam konusu pazarlardan gelen yavaşlama sinyalleri datalara de yansıyor. İSO İhracat İklim Endeksi’nde haziran ayında yaşanan düşüş, İktisadi Yönelim Anketi’ne nazaran de gelecek 3 ay için ihracat siparişlerindeki artış eğiliminin zayıflaması, yavaşlamanın Türkiye’ye yansımasının en kıymetli göstergelerinden kimileri. Ekonomistler resesyon beklentisinin yarattığı tasanın ikinci 6 ayda büyümede bariz halde yavaşlama ile hissedileceğini söylerken, ihracatta ise yataylaşma ya da kısmi düşüş olarak kendini göstereceğini lisana getiriyor. Resesyon telaşlarının getirdiği yavaşlamadan en çok etkilenenler Avrupa’ya daha fazla bağımlı olan kesimler ve firmalar olacak. Kelam konusu firmalar, beklenen cirolarının düşmesi nedeniyle borçlarını ödeyememe riskleri ile karşı karşıya kalabilir.
Resesyon yaklaşıyor
Prof. Dr. Erhan Aslanoğlu, son periyotta daha yüksek sesle lisana getirilmeye başlayan global piyasalarda resesyon kaygılarını DÜNYA’ya kıymetlendirdi. Dünyada yaşanan son gelişmeler ışığında beklenen resesyonunun daha da yaklaştığına işaret eden Aslanoğlu, muhtemel resesyonun Türkiye’ye beklenen tesirlerini tanım ederken, öncelikle dünya iktisadının lokomotifi sayılan Çin, ABD ve AB’deki kritik gelişmelere dikkat çekti: “Çin hem COVID-19 hem de jeopolitik dengelerdeki değişiklikler karşısında önemli yavaşlama içinde. Avrupa da Rusya-Ukrayna Savaşı’ndan kestirim edilenden daha fazla etkileniyor, daha sert yavaşlamaya hakikat gidiyor. ABD ise hala kötü değil. Ancak tüm öncü göstergeler Amerika’nın resesyonunun beklenenden erken geleceğini gösteriyor. Bu yılın son çeyreği ya da gelecek yılın başı üzere Amerika resesyona girebilir..”
“2’nci 6 ay birincisinden farklı olacak”
Türkiye’nin 2021’den bu yana ihracata dayalı büyüme gösterdiğini vurgulayan Aslanoğlu, burada bir yavaşlama olacağını ve yavaşlama sinyallerinin de gelmeye başladığını lisana getirdi. Bilhassa ihracat siparişlerindeki yavaşlamaya dikkat çeken Aslanoğlu, mümkün resesyonun Türkiye ekonomisindeki olası tesirlerini şöyle sıraladı: “Dünyada gelişmekte olan ülkelere geçen yıl gelen paranın tamamı bu yıl birinci 6 ayda çıkmış görünüyor. Bu da lokal paralarda kıymet kaybı stersi yaratıyor. TL bunu ziyadesiyle yaşamıştı. Son aylarda yine hissetmeye başladı, devam da edecek. Üstelik biz para siyasetini gevşek kullandığımız için ekstra gerilim altındayız. Yılın birinci 6 ayında süratli büyüdüğümüz için yılsonunda yeniden yüzde 4 üzere bir büyüme ile bitirebiliriz, fakat birinci 6 ay ile ikinci 6 ay çok farklı olacak. Hasebiyle homojen olmayan bir yüzde 4 büyüme olacak. Gitgide yavaşlama hissedilecek.”
Bu noktada bilhassa Avrupa’ya çok bağımlı olan endüstrilerin ve firmalar çok dikkatli olması gerektiğinin altını çizen Aslanoğlu, parite tesirinin de devam edeceğini, bunun yanında Türkiye ihracatında keskin bir düşüş beklemediğini, yataylaşma ya da ihracat artış suratında düşüş olabileceğini, iki durumda da büyümenin yavaşlayacağını kaydetti. Türkiye’nin resesyon durumunda bir avantajı olduğunu da kelamlarına ekleyen Aslanoğlu, “Türkiye değerli. Bilhassa lojistik bakımdan Türkiye birtakım eserlerin arz edildiği merkez olabilir” dedi.
“Dünya resesyona girmese de ekonomimiz yavaşlayacak”
DÜNYA’ya konuşan Prof. Dr. Fatih Özatay da mümkün resesyonun Türkiye’ye tesirlerini kıymetlendirdi. İhracatın kıymetli kısmının Avrupa’ya yapılması nedeniyle öncelikle ihracatın olumsuz etkilenmesinin bekleneceğini kaydeden Özatay, “Dünya resesyona girmese bile bizim ekonomimizin yavaşlaması beklenirdi, lakin hudutlu olurdu. Zira ihracat yapabilirdik. Mesela 2001 krizinde ekonomimiz daraldı. Lakin ihracatta sorun yoktu. 2008’deki global krizden ötürü ekonomimiz daraldı, bir de ihracat azaldı oradan da darbe yedik. Artık kendi kabahatimiz nedeniyle ekonomimiz zati âlâ gitmiyor. Artık de global nedenlerden ötürü da ihracat azalacak ya da artmayacak” dedi. Özatay, “Bu kadar yüksek CDS ve enflasyonla dünya resesyona girsin girmesin ya da Avrupa daralsın daralmasın bizim gidebileceğimiz bir yer yok” ihtarında bulundu. Önemli bir iktisat programına gereksinim olduğunun altını çizen Özatay, prestijli bir merkez bankasına, enflasyona odaklanan bir para siyasetine, döviz cinsinden vatandaşlarından borçlanmayan bir maliye siyasetine, MB’nin ve TÜİK’in bağımsız olmasına gereksinim olduğunu kelamlarına ekledi.
İhracatçılar resesyona karşı tedbir almaya başladılar
Ekonomistler yaklaşmakta olan resesyonun sinyallerini datalar ve tahlillerle ortaya koyarken, alandaki endüstriciler de bilhassa siparişlerdeki yavaşlamalarda sakinliği önemli ölçüde hissetmeye başladı. Bu noktada Türkiye’yi en fazla etkileyecek olan, Türkiye’nin en büyük ihracat pazarı olan Avrupa’nın resesyonu… Avrupa’ya ağır ihracatı olan bölümler ve bu bölümlere yönelik orta mamul üreten endüstrilerde resesyon senaryoları üzerinde çalışmalar başladı. Firmalar resesyona karşı yeni pazar arayışı, gerçek fiyat siyaseti, daha az karla büyüme üzere birtakım tedbirler almaya başlamış durumda.
“DURGUNLUĞU HİSSEDİYORUZ”
Baran Çelik/Otomotiv Sanayisi İhracatçıları Birliği (OİB) Başkanı: Bölüm uzun müddettir Avrupa pazarı dolayısı ile sakinliği hissediyor. Birinci 6 ayda pazar yüzde 14 daralmış durumda. Küresel pazarlarda daralma devam edebilir fakat Avrupa araba pazarı çok düştüğünden dolayı ki; bunda alışılmış çip tesiri de oldu, daha fazla daralmaz diye ümit ediyoruz ve bekliyoruz.
“YATIRIMLAR YAVAŞLAYACAK”
Kutlu Karavelioğlu/Makine İhracatçıları Birliği (MAİB) Başkanı: Dünyanın en büyük sıkıntısının enflasyon ve borçluluk olacağını pandeminin başından itibaren lisana getirdik. Nihayet, kaçınılmaz olarak uygulamaya sokulmakta olan sıkılaştırma siyasetlerinin ekonomileri soğutacağı biliniyor. 2022 yılının son çeyreğinde ve 2023 yılının birinci iki çeyreğinde AB ve ABD’de makine ve teçhizat yatırımları değerli ölçüde yavaşlayacaktır. Türkiye’ye yönelik makine talebi de bu yavaşlamadan etkilenecektir. Lakin biz Türkiye’ye kaymakta olan ek tedarik talebi ve yakından tedarik gayeli taleplerin yavaşlama periyodunda de muhakkak ölçülerde süreceğini ümit ediyoruz.
“TONAJDA YÜZDE 10 ETKİLENEBİLİRİZ”
Çetin Tecdelioğlu/İstanbul Demir ve Demir Dışı Metaller İhracatçıları Birliği (İDDMİB) Lideri: Dünya, emtia ve güç fiyatlarının yükselmesi finans kaynaklarının oluşumundan ötürü bir yavaşlamaya ister istemez girecek. Hayat pahalılığı bir resesyonu oluşturuyor. Bunun tesiri doğal ki yaşanacak. Biz gelişmekte olan ülkelerdeki şiddet daha fazla olacak. Sektörel bazda âlâ inceleyip değerlendirmeler. Şu an talepte bir düşüş var lakin önemli manada ihracatta düşüş tesiri göremiyoruz. Lakin son çeyreğe girdiğimizde ihracatımızı adet bazında, tonaj bazında da yüzde 10 üzere etkileyeceğini varsayım ediyoruz. Kesimler olarak tek tek değerlendirip, ihracata negatif tesirinin nasıl olacağı ile ilgili tedbirler almamız lazım.
“İHRACAT FİYATLARI ETKİLENECEK”
Mustafa Laçin/TÜRKBESD İdare Konseyi Üyesi: Dünya iktisadında önemli bir kaos var. Bunun sonucu bir resesyon bekleniyor. Avrupa’da yani bizim bölgede resesyon daha çok söylem ediliyor. Bunun birinci emareleri olarak bakır, çinko, alüminyum, nikel üzere endüstrinin temel hammaddelerinin fiyatlarında yüzde 30’lara varan önemli düşüşler var. Bu aslında resesyonun ve taleple ilgili riskin birinci işareti üzere geliyor. Bu gündemimizde, önlem alıyoruz. Daha ekonomik eserlerin ön plana çıkacağı, müşteriye yakın olmanın daha öncelikli olacağı bir periyoda giriyoruz. Fiyat siyasetimizi aktüel tutmaya çalışıyoruz. Resesyon nedeniyle fiyat rekabetine girmek zorunda kalabiliriz. İhracat fiyatında düşüş olabilir. Bu bize karsızlık getirebilir. Ancak bu süreçte müşteri kaybetmek en kıymetlisi.
AVRUPA’NIN DİSCOUNT MARKETİ GİBİYİZ”
Yavuz Eroğlu/TOBB Plastik, Kauçuk ve Kompozit Kesim Meclisi Lideri Yavuz Eroğlu: Dalımız çok büyük bir dal. Otomotiv, beyaz eşya, besin ambalajı üzere birçok dalla ilintili. Bu dallar etkilendiği takdirde biz de etkileneceğiz. Lakin bu krizde bir fırsat olabilir. Resesyon Avrupa’da yalnızca tüketimi değil üretimi de vuracak. Avrupa tıpkı vakitte üretim yapılan bir kıta. Şu anda Rusya gazı Avrupa’yı sıkıştırıyor. Bu durum Avrupa’daki üretimi zorlayacak. Türkiye’deki güç kamu sübvansesi nedeniyle Avrupa’dan şu an için daha ucuz. Avrupa’da kimi fabrikalar doğalgaz sorunu nedeniyle çalışmayabilir. Üretim maliyetlerinden ötürü bu devirde farklı alternatif arayacak Avrupalılar, bunu Türkiye’den talep edebilirler. Bu türlü bir krizde kartlar tekrar dağıtılabilir. Biz Avrupa’nın discount marketi üzereyiz. Münasebetiyle Türkiye’ye yönelebilirler.
“BİRİM FİYATLARDA GERİLEME OLACAK”
Rüstem Çetinkaya/İstanbul Maden İhracatçıları Birliği (İMİB) İdare Şurası Başkanı: 2008’deki kriz üzere olmayacağını düşünüyorum. Zira hem finansal piyasalar hem de sanayi piyasası resesyon beklentisi içinde ve buna hazırlanıyor. Şu an 2008’de olduğu üzere bir resesyon sinyali yok. Bilhassa Amerika pazarında doğal taş tarafında artış var. Birçok pazardan talepler artıyor. Kimileri bunu da resesyonun habercisi diye yorumluyor. Talep tarafında bir şey yok fakat emtia ünite fiyatları noktasında düşüş var. Ölçü artıyor ünite fiyat düşüyor. İkisinin birden olduğu durumda iş gerileyecek aslında. Maden ihracatı bir evvelki seneye nazaran artışta. Bilhassa metalik madenlerin ünite fiyatlarında gerileme olacağını düşünüyoruz. Bakır gevşemeye başladı, alüminyum, krom, nikel üzere eserlerde ünite fiyatlar gevşeyecektir.
“YERLİ ÜRETİCİ KORUNMALI”
Adnan Aslan/Çelik İhracatçıları Birliği (ÇİB) İdare Şurası Başkanı: Çok önemli resesyon tehlikesi mevcut çünkü AB’nin şimdi faiz tarafında bir harekette bulunmamasına karşın talepte önemli bir yavaşlama kelam konusu. İhracat pazarlarında yavaşlama son iki aydır önemli olarak kendini gösteriyor, çelik ihracatı birinci 5 ayda geçen yılın birebir devrine nazaran miktarsal olarak yüzde -3 geride iken, şu an gerileme yüzde -8 düzeyine ulaştı. Dolar bazında bu sayı maalesef çok daha makûs. Üretim de ise yaklaşık yüzde 5 bir gerileme var. Öncelikle yerli sanayi desteklenmeli, talebin düştüğü ülkelerin ihracatçıları karşısında haksız rekabete karşı yerli üretici korunmalı. Güç girdi maliyetlerinde endüstrici aleyhinde olan düzenlemeler son bulmalı. Bilhassa döviz konusunda yapılan düzenlemeler ihracatçılara uygulanmamalı.
Yavaşlama sinyalleri geliyor
Artan resesyon kaygıları, makro ekonomik datalarda de kendini göstermeye başladı. Son olarak haziran ayında açıklanan imalat sanayi kapasite kullanım oranları %78’den %77,6’ya geriledi. Tekrar İstanbul Sanayi Odası tarafından açıklanan haziran ayı İhracat iklim endeksi de 51,8 ile Şubat 2021’den bu yana en düşük düzeye geriledi. Merkez Bankası’nın açıkladığı Haziran ayı Gerçek Kesim İnanç Endeksi de yılbaşından bu yana geriliyor. Kelam konusu endekste yer alan bilgilerden toplam sipariş, stok, üretim hacmi üzere bilgilerde düşüş yaşanırken, yeniden bu kalemlerde gelecek 3 ay için de beklenti negatif seyir izledi.
İhracat
“PAZAR ÇEŞİTLİLİĞİNİ ARTIRMAK GEREKECEK”
Adil Pelister/ İstanbul Kimyevi Unsurlar ve Mamulleri İhracatçıları Birliği (İKMİB) Lideri: Bilhassa ihracatımızın yaklaşık yarısını yaptığımız AB’de nitekim stagflasyon yahut resesyon yaşanırsa bu ihracatımıza da olumsuz istikamette tesir edebilir. Yılın son çeyreğinde bu türlü bir risk var. Başka yandan pandemi sonrası tedarik zincirinin bozulmasından ötürü Türkiye, lojistik avantajı, eser kalitesi bakımından Avrupa için daha tercih edilir oldu. Bu avantajı münasebetiyle ülkemizin muhtemel resesyondan daha az etkilenmesini umuyoruz. Kimya bölümümüz de ihracatının yüzde 41 olarak çoğunluğunu AB ülkelerine gerçekleştiriyor. Bu açıdan bakıldığında ihracat pazar çeşitliliğini artırmak resesyondan yahut olumsuz olabilecek gelişmelerden daha az etkilenmek ismine kıymetli. Sermaye ve finansmanı hakikat yönetebilmek, yüksek katma bedelli üretim ile ihracat kilogram ünite kıymetini artırmak büyük kıymet taşıyor.
Turizm
RESESYON TURİZMCİLERİ DE HUZURSUZ EDİYOR
Avrupa’daki resesyonun telaşı ve yavaşlamanın etkileyeceği bölümlerden biri de hiç elbet turizm… Türkiye için değerli pazarlardan biri olan Avrupa’da tüketicilerin seyahat harcamalarını kısmaları, bilhassa kış devrinde Türkiye’ye beklenen Avrupalı turist sayısında bir düşüşe neden olabilir. Türkiye Seyahat Acentaları Birliği (TÜRSAB) Lideri Firuz Bağlıkaya son devirde ağır bir formda lisana getirilen global piyasalardaki resesyon mümkünlüğünün önümüzdeki süreçte turizm açısından oluşturabileceği riskleri göz arkası etmemek gerektiğini söyledi. Bağlıkaya, “Önümüzdeki periyotta yaşanabilecek bir global resesyon Türk turizminin gelişim suratını yavaşlatabilir. Bununla birlikte bu tıp gelişmelere yönelik stratejik yaklaşım ve uygulanacak başarılı tanıtım ve pazarlama siyasetleriyle bu süreci kendi lehimize çevirme imkanına da sahip olabiliriz. Bu bahiste Türkiye Turizm Tanıtım ve Geliştirme Ajansı’na (TGA) büyük misyon düşüyor. Lakin TGA’nın mevcut yapısı bu gereksinime yanıt vermekten ne yazık ki çok uzak görünüyor. Bu noktada seyahat acentalarından konaklama tesislerine kadar turizmin her alanında emek veren kesimin yasal temsilcilerinin görüşleri alınarak pazar ve destinasyon odaklı bir turizm stratejisi geliştirilmesi büyük ehemmiyet taşıyor.”
