Sanayi ve Teknoloji Bakan Yardımcısı Hasan Büyükdede, “Gündem Özel” sorularımızı yanıtlarken, Türk endüstrinin ulaştığı seviyesi Cumhurbaşkanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı’nın yaptığı araştırmadan aktardı, “Türkiye’de endüstrimiz şu anda ‘Endüstri 2.8’ düzeyinde” dedi. Büyükdede, “Endüstri 4.0”a uygun yatırım taleplerinde süratli artış olduğunu vurgulayıp, ekledi: “Sanayicilerimiz ‘minimum işgücü-maksimum üretim’i hedefleyen makine parkurları talep ediyor.”
Sanayi ve Teknoloji Bakan Yardımcısı Hasan Büyükdede, sorularımızı şöyle yanıtladı:
İŞSİZ KALMA RİSKİNE DİKKAT!
• Biz, “Türk sanayi endüstri 4.0’a ne kadar yakın? Ne kadar yol alabildi?” diye kendi içimizde durum değerlendirmesi yaparken gelişmiş ülkeler, “Endüstri 5.0” yolunda ilerliyor. Siz de sanayicisiniz. Bakan Yardımcılığı öncesi İstanbul Sanayi Odası’nda görevleriniz vardı. Size nazaran Türk sanayi şu anda hangi seviyede? “Endüstri 4.0” için seyahatimiz ne kadar sürer?
Ülkemizde de “Endüstri 4.0”a uygun yatırım taleplerinde süratli bir artış kelam bahsidir. Bilhassa seri imalat makine parkurları olan sanayicilerimiz “minimum iş gücü, azamî verim”i hedefleyen tesisler ve makine parkurları talep ediyor. Örneğin, ben de “Endüstri 4.0”a uygun makineler ürettiğimden, Kahramanmaraşlı bir sanayicimiz, fabrikasında çalışan400 çalışanı yarı yarıya azaltacak lakin kapasiteyi de iki katına çıkartacak bir makine parkuru imal etmemizi talep etmişti. Bahsettiğim endüstrici, iki yıl içinde tamamladığı yatırım ile boşa çıkan 200 kişilik istihdam için de öteki bir dalda yeni bir tesisi faaliyete aldı. Türkiye’nin rekabetçiliğini süratle artırabilmesi için bu örnekleri çoğaltması zaruridir. Cumhurbaşkanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığının yaptığı bir araştırmaya nazaran “Endüstri 4.0” hala 2.8 düzeyinde gözükmektedir.
Gelişmiş ülkeler, “Endüstri 4.0” ile istihdamda oluşabilecek meselelerin tahlili için yeni yapılanma içerisindeler. Yazılım ve donanım firmaları ile robotik makine ve transfer sistemleri üreten firmaların sayısında önemli artışlar oldu. Avrupa Mesleksel Eğitim Geliştirme Merkezi’nin (CEDE-FOP) son devirde yaptığı bir araştırmada, dijitalleşmeye bağlı otomasyon ile işsiz kalma risk oranları çalışma bahislerine nazaran öngörülmeye çalışılmıştır. En fazla risk yüzde 58 ile “sabit tesis makine operatörleri”, ikinci en yüksek risk yüzde 57’lik oran ile “montajcılar” olarak belirlenmiştir. Japonya bu çerçevede “Toplum 5.0” siyasetiyle sanal dünya ile gerçek dünyayı bir ortaya getiren, insanı merkeze alan ve etik pahaları de koruyan yeni bir sistemi devreye soktu. Ülkemizde de dijitalleşme ile açığa çıkan kelam konusu iş gücünün yeniden endüstride kıymetlendirilmesi, “Endüstri 4.0” geçişinde kesinlikle üzerinde durulması gereken bir konudur.
Bakanlığımızın yaptığı bir çalışmada, ilin toplam alanı içerisindeki sanayi alanı artışının hem mevcut işsizlik sorunun tahliline katkı verdiği, hem de dijitalleşmeye bağlı otomasyon ile iş kaybı riskini de azalttığı öngörülmüştür.
Sanayi alanları üretebilirsek, dijitalleşmenin istihdam üzerindeki olumsuz tesirlerini avantaja çevirerek, sanayi istihdamını artırabilir, Türkiye’yi Çin’den sonra üretim merkezine aday hale getirebiliriz.
SANAYİ ALANI İKİYE KATLANMALI
• Türk endüstrinin “Endüstri 4.0”ı yakalayıp, “Endüstri 5.0” seyahatinde geç kalmaması için neler yapması gerekiyor? Özel bölüm bu bahiste nasıl bir yol haritası izlemeli? Bu seyahati kolaylaştırmak ve hızlandırmak için kamu tarafının yapması gereken neler var?
Bakanlığımızca “Türkiye 2020 yılı Sanayi Alanları Durum Raporu”nu tamamladık. Raporda ülkemizin üretmiş olduğu sanayi alanlarının hâlihazırda gelişmiş Avrupa ülkelerinin epeyce gerisinde olduğu göze çarpıyor. Türkiye’de 780.000 km2’nin, yani ülke yüzölçümünün yalnızca 278.229 ha sanayi alanlarından oluşuyor. Bu alanların da yalnızca 110 ha’lık alan OSB’lerimizin içerisinde kalıyor. Binde 36’ya denk gelen bu oran en önemli gelişmiş sanayi ülkeleri İtalya, Fransa ve Almanya’nın gerisindedir.
Geliştirilmiş alanların içinde sanayi alanlarının hissesi Almanya’da Türkiye’den 15 kat fazla iken, Fransa’da 5 kat, İtalya da ise 7 kat fazladır. Ülkemizin iki-üç misli daha fazla çalışarak, öteki ülkelere karşı yol kat etmesi gerekmektedir.
Hem ülke refahının artırılması hem de istihdamın denetim edilebilmesi emeliyle sanayi alanlarımızı en az iki kat artırarak, 600.000 ha düzeyine çıkarmayı hedeflemekteyiz. Böylelikle 11. Kalkınma Planı’nda hedeflenen en az 12.500 dolar kişi başına düşen ulusal gelir ile sanayi istihdamının yüzde 22.2’den yüzde 24.2’ye çıkarılması maksatlarına ulaşılacağını düşünüyorum.
Etraf ve Şehircilik Bakanlığımız, Ticaret Bakanlığımız, Besin, Tarım ve Ormancılık Bakanlığımız ve Ulusal Savunma Bakanlığımızdaki Bakan Yardımcılarımız ile sıkı bir işbirliğimiz ve diyalog içerisindeyiz.
Potansiyel sanayi alanlarını belirleyerek en az yüzde 1’lik sanayi alanı üretilebilmesi ve bu sayede ülkemizi Asya ve Avrupa’yı bağlayan bir üretim merkezi haline getirmek için ağır uğraş harcıyoruz. Polonya, Macaristan, Romanya, Bulgaristan ve Slovenya’ya yönelen yatırımcıları birebir vakitte Çin’de üretim yapan yatırımcıları, oluşturduğumuz altyapıları güçlü OSB ve Sanayi Bölgelerimizde, arsa takviye ve teşviklerimiz ile rahatlıkla ağırlayarak üretimlerini ülkemize kaydırmalarını sağlayabiliriz.
Toplamda en az 600.000 ha sanayi alanını oluşturabilirsek, bu alanlarda istihdamı artırabilirsek, mevcut insan kaynağımızı, nitelikli iş gücüne çevirebilirsek, yeni Ar-Ge ve tasarım merkezleri ve teknoloji geliştirme bölgeleri kurabilirsek işsizlik oranlarını süratle aşağıya çekebileceğimize ve refah seviyemizi AB ülkelerindeki düzeylere getirebileceğimize inanıyorum.
AR-GE MERKEZLERİNE DAYANAK VE MUAFİYET 17.6 MİLYAR LİRAYI BULDU
• Hükümet Ar-Ge merkezleri için önemli teşvikler veriyor. Teşviklerle birlikte ülkemizdeki Ar-Ge merkezlerinin sayısının artması da bunu gösteriyor. Ar-Ge teşvikleriyle maksada ne kadar ulaşılabildi? Türkiye’de Ar-Ge ve inovasyon kültürü oluşmaya başladı mı? Ar-Ge ve inovasyonun daha da yaygınlaşması için sanayiciye, kamuya düşen misyonlar neler?
Özel bölümün Ar-Ge ve inovasyon kültürünü, maharetini ve kapasitesini artırması, ekonomik ve toplumsal amaçlarımıza ulaşmamızda kritik değere sahip olmakla birlikte, kamu olarak, özel dalın bu alanlardaki yetkinliğini artırmak için değişik takviye programları ve sistemlerinin daima güncellenerek geliştirilmesi hedefleniyor.
Ar-Ge ve tasarım projelerini ulusal ve memleketler arası yatırım ve işbirlikleri ile güçlendirmeye çalıştığımız düzeneklerin en değerlilerinden biri de hiç elbet Ar-Ge ve Tasarım Merkezleri’dir.
Ülkemizdeki Ar-Ge, yenilik ve tasarım faaliyetlerini geliştirmek ve desteklemek hedefiyle var olan devlet takviyelerin yanı sıra bu ekosistemin en kıymetli etkenlerinden biri olan sermaye fonlarının özel dalın ayıracağı kaynaklarla kurulması ve güçlendirilmesi amaçlanıyor.
Bugün gelinen noktada, Ar-Ge ekosisteminin gelişmişliği giderek arttı, Ar-Ge kültürü değerli ölçüde gelişti.
Artık Ar-Ge eserlerinin kıymetli bir kısmı ticarileşiyor ve yurtdışına ihraç ediliyor.
AR-GE VE TASARIM MERKEZLERİNDE 75 BİN 681 KİŞİ İSTİHDAM EDİLİYOR
2008 yılında 20 olan Ar-Ge merkezi sayısı bugün 1248’e ulaştı.
Ayrıyeten, 348 Tasarım Merkezi faaliyet gösteriyor. Ar-Ge Merkezi Olan Yabancı/Yabancı Ortaklı Firma Sayısı 206, Tasarım Merkezi Olan Yabancı/ Yabancı Ortaklı Firma Sayısı ise 32’dir. Ar-Ge merkezinde 67 bin 919 işçi, tasarım merkezinde 7 bin 762 işçi olmak üzere Ar-Ge ve Tasarım Merkezlerinde toplam 75 bin 681 kişi istihdam ediliyor. Ar-Ge Merkezlerimizde yürütülen toplam proje sayısı 56 bin 340’a, Tasarım Merkezlerinde yürütülen toplam proje sayısı 9 bin 520’ye, Merkezlerimizde tescil edilmiş toplam patent sayısı 7 bin 966’ya, müracaat yapılmış toplam patent sayısı ise 18 bin 886’ya ulaştı.
2008 yılından buyana işletmelerin yararlandığı takviye ve muafiyet meblağı; Ar-Ge merkezleri için 17.624.327.518 TL, Tasarım Merkezleri için 674.875.566 TL’dir. Ar-Ge Merkezlerinin yapmış olduğu yurtiçi satış meblağı 2.547.802.861.500 TL, Tasarım Merkezlerinin yapmış olduğu yurtiçi satış fiyatı 157.498.957.092 TL’dir. Ar-Ge Merkezlerinin yapmış olduğu yurt dışı satış meblağı 1.348.464.953.495 TL, Tasarım Merkezlerinin yapmış olduğu yurt dışı satış meblağı ise 96.792.812.267 TL’dir.
Etrafa, beşere hassas üretim dönüşümüne uymayan kaybeder
• Gelişmiş ülkeler 2050 için “karbon nötr-sıfır atık” amaçları koymaya başladı. Avrupa Birliği “Yeşil Mutabakata öne çıkardı. Bu gelişmeler Türk endüstrisini nasıl etkileyecek? Türk endüstrisi bu gayelere ahenk için hangi adımları atmalı? Özel kesim ve kamu. bu bahiste neler yapmalı?
AB “Yeşil Mutabakatı” ülkemiz kurumlarının gündemindedir. Endüstrimizin sürdürülebilirliği ve ihracatın kesintiye uğramaması için uyulması gerekecek bir dizi önlem ve yatırım paketine gereksinimimiz var. Sıfır atık için başlatılan çalışmalarda Bakanlık olarak geri dönüşüm tesisleri eliyle birinin atığının oburunun ham unsuru olmasını sağlayacak yatırımlar yapmaya uğraş ediyoruz.
Atıkların tasnifi, yakılabilir atıklardan güç elde edilmesi; bilhassa OSB ve EB’lerde arıtma sistemlerinin kaliteli ve nizamlı çalışır halde tutulması, baca gazlarının uygun filtrelenerek hava kirliliğinin kabul edilebilir hudutlarda tutulması, etraf tertibi ve yeşillendirme yatırımlarına yer verilmesi, “Yeşil OSB”ler kurulması üzere hususlarda önemli çalışmalarımız başladı. Şayet etrafa, beşere ve tabiata hassas üretim değişimini tamamlayamazsak birçok firmamızın pazar kaybetme riski ile karşı karşıya kalmasından tasa duyuyoruz.
Patronlar ve çalışanlar için yeni ömür biçimi gelişiyor
• Türk sanayi. “Endüstri 4.0”ı ve daha sonra “Endüstri 5.0”ı yakalarsa. şirket işverenleri. yöneticiler ve çalışanlar bundan nasıl etkilenecek? İşveren ve yönetici. daha yüksek verimlilik. bununla birlikte daha yüksek kârlılık mı sağlayacak? Personel daha mı az çalışacak?
COVID-19 salgını bizlere yeni hayat biçimlerini de öğretti. Dijitalleşmenin getirdiği avantaj ile işyerine gitmeden meskenden çalışma sistemini işletmelerin deneme fırsatı oldu. Birtakım ülkeler, kentlerin gerilimli yoğunluğunu taşraya taşımaya başladı. Süratli internetin yaygın hale getirilmesi, şirketleri yeni çalışma biçimlerine yöneltecek görünüyor.
Yıllar evvel, bizler İTÜ’de öğrenci iken, merhum Haydar Kazgan Hocamız İşletme İktisadı dersini vermişti. Bize gelecekte bir gün, haftanın üç günü çalışanların işe geleceğini, kalan müddetlerde ise hobileri ile uğraşacakları vakitleri olacağını; bu durumu kendisinin göremeyeceğini fakat bizim görebileceğimizi söylemişti. Bu değişim hem patronlar hem de çalışanlar için yeni bir ömür biçimi olacaktır.
Ar-Ge’de ‘performansa nazaran teşvik’ planı var
• Teşvikler nedeniyle Ar-Ge merkezlerinin yakından izlenmesi muvaffakiyet seviyelerini görme imkanı veriyor mu? Ar-Ge merkezleri için performans ölçümü kelam konusu mu? Performansı düşük olanların teşviklerinin azaltılması, kesilmesi gündeme gelir mi?
Ar-Ge ve Tasarım Merkezleri ile özel dalın Ar-Ge ve inovasyon kültürünün artması, yüksek kalite ve standartlarda eser geliştirilmesi, nitelikli işgücü istihdamının artırılması hedefleniyor. Ar-Ge ve inovasyon çalışmalarını destekliyor, mevzuat ve uygulamalarımızı da her vakit gözden geçirip, günün gereksinimlerine nazaran en aktüel iyileştirmeleri yapıyoruz. 2014 yılında Ar-Ge merkezlerinde taban işçi sayısının 30’a, 2016 yılında 15’e düşürülmesi ile merkezlerimizin sayısında büyük artış sağladı. Yeniden 2016’da yaptığımız düzenlemeyle merkezler dışında geçirilen müddetler de dayanak kapsamına alındı. COVID-19 periyodunda merkezlerimizde uzaktan çalışma da takviye kapsamına alındı. Ayrıyeten, 3 Şubat 2021 tarihli Resmî Gazetede yayımlanan 7263 sayılı Kanun ile Ar-Ge Kanununda birtakım değişiklikler yapıldı, 2023’te sona erecek teşvik ve muafiyetlerin müddeti 2028 yılına kadar uzatıldı. Bakanlıkça ilan edilecek alanlardan mezun Ar-Ge işçisi istihdamının da desteklenmesi, girişimciliğe yönelik fonların desteklenmesi, bunun yanı sıra doktora mezunu Ar-Ge ve Tasarım işçilerinin üniversitelerde ders vermeleri durumunda da istisnalardan yararlanmaya devam etmeleri imkanı getirildi. Ar-Ge ve Tasarım Merkezlerinin 2 yılda bir faaliyet değerlendirmeleri yapılıyor. Kelam konusu merkezlerin; projelerinin ticarileşme potansiyeli, ticarileşme sayıları, fikri mülkiyet haklarındaki patent, yararlı model, tasarım tescil vb. çıktıları üzere Ar-Ge ve tasarım sistematiklerinin gelişimi ayrıntılıca inceleniyor. Ar-Ge/Tasarım Merkezleri Performans Endeksi çalışması her yıl gerçekleştiriliyor. Endeks, Ar-Ge/Tasarım merkezlerinin kendi içlerinde ve öteki merkezlere nazaran gelişimlerinin değerlendirildiği göstergeler ile oluşturuluyor. Ar-Ge/Tasarım merkezleri performans endeksi sonuçlarına nazaran makul alanlarda dereceye giren merkezlere, belirlenen kategorilere nazaran ödüllendirme yapılabiliyor. Merkezlerin Ar-Ge ve tasarım ekosistemine olan katkısı ölçeğinde dayanak ve teşvikten hisse alması üzere bir yaklaşım, Bakanlığımızca yapılması planlanan çalışmalar kapsamındaki model ve öngörülerimiz ortasında yer alıyor.
Teknoloji Bölgeleri ihracatı 5.6 milyar doları yakaladı
• Ülkemizin “teknokent” altyapısına ait gözlemleriniz nasıl? Türkiye’de yeteri kadar “teknokent” var mı? Kurulan “teknokent”ler gayeye ne kadar ulaşabildi? Bu mevzuda geleceğe dönük hangi adımlar atılmalı?
Teknoloji Geliştirme Bölgeleri ekonomik büyümeyi hızlandıran ve milletlerarası rekabet gücümüzü artıran dinamik kümelenmeler olarak faaliyet gösteriyor. Teknoloji Geliştirme Bölgeleri’nin misyonu; teşebbüsçüler, işletmeler, üniversiteler, yatırımcılar ve araştırma altyapıları ortasında ağır işbirliği oluşturarak yeni fikirlerin yüksek katma kıymetli eser ve hizmetlere dönüştürülerek pazarlanmasını sağlamaktır.
Ülkemizde teşebbüs ve teknoloji ekosistemini geliştirmek gayesiyle 3 Şubat 2021 tarihli Resmî Gazetede yayımlanan 7263 sayılı Kanun ile Teknopark mevzuatında kıymetli iyileştirmeler yapıldı. Ulusal Teknoloji Atağı ile yapılacak sıçrama ile Ar- Ge ve yenilik faaliyetlerinin özel bölüm odaklı, yerli ve ulusal olacak formda artırılması, çıktıların ticarileştirme ve markalaşma süreçlerinin hızlandırılarak katma bedel artışı sağlanması önemsenmektedir.
Teknoparklardaki girişimcilere sağlanan takviyelerden kimileri şöyle özetlenebilir:
YÜRÜTÜLEN PROJE SAYISI 10 BİN 998’E ULAŞTI
Gelir ve Kurumlar Vergisi İstisnası, Gelir Vergisi Stopajı Dayanağı, Gümrük Vergisi İstisnası, Sigorta Primi Patron Payı Dayanağı, Makine ve Ekipman alımlarında KDV İstisnası, Kuluçka firmalarına en az yüzde 50 kira indirimi, en az lisans seviyesinde mezun Ar-Ge çalışanı istihdam eden firmalara hibe nitelikli istihdam takviyesi, Doktora Öğrenci dayanağı ve staj dayanağı.
Teknoparklarda altyapı, yönetim binası ve kuluçka merkezi inşasına ait sarfiyatlar ile atölyelerde kullanılacak makine, ekipman ve yazılımlar bütçeye konulan ödenekle sonlu olmak üzere karşılanabiliyor.
Ülkemizdeki 87 Teknoloji Geliştirme Bölgesinden faaliyetlerine devam eden 73’ünde 6 bin 560 firma içinde 322 adet yabancı/yabancı ortaklı firma bulunuyor. Bu firmalarda 68 bin 620 işçi istihdam ediliyor. Yürütülen proje sayısı 10 bin 998’e ulaşırken, 40 bin 305 proje tamamlanmış bulunuyor. Bugüne kadar 1277 patent tescil edilmiş ve 2 bin 797 adet de patent başvurusu bulunmaktadır. Ayrıyeten bugüne kadar bölgelerimizde gerçekleşen yurtiçi satışların toplam kıymeti 123.4 milyar TL’ye, yapılan ihracat ise 5.8 milyar dolara ulaştı.
Yönetim Binası, Kuluçka Merkezi ve altyapı inşaatları için Bakanlığımız tarafından bugüne kadar 60 Teknoloji Geliştirme Bölgemize 675.983.843 TL (bugünkü kıymetiyle 1.446.669.123 TL) hibe formunda takviyede bulunuldu.
Ankara’da ‘yarı iletken’ler Sanayi Bölgesi kuruluyor
• Tedarik konusunda son devirlerde otomotiv dalı bir “çip” ıstırabı yaşadı. Bu durum Türkiye’de yarı iletken teknolojisi sanayisini kurmak zorunda olduğunu ortaya koydu. İstanbul Sanayi Odası (İSO) bir teşebbüse öncülük için harekete geçti. Türkiye’de yerli “çip” üretilmesi konusunda yol almak mümkün mü? Neler yapılması gerekiyor?
Salgın gelecekte hayatımızın her alanına girmesini beklediğimiz dijitalleşmeyi günümüze taşıdı. Fakat oluşan talep gerekli arz ile dengelenemedi ve yetersizlik oldu. Gelecek devirde 5G üzere teknolojilerle objelerin interneti (IoT) sistemlerini hayatımızda daha çok görmeye başladıkça bu sistemlerin çalışmasında en kritik bileşenlerden biri olan “çip”lere daha çok muhtaçlık duyacağız. Savunma endüstrinde kullanılan teçhizatlarda, sanayi eserlerinde ve otomotivde akıllı ve otonom teknolojilere talebin artması “çip”lerin pahasını de artırıyor.
Günümüzde çip teknolojisi global bir üretim sanayisine sahip. Bu durum çip sanayisini pandemide olduğu üzere global olaylara karşı hassaslaştırıyor. Çip teknolojisinde üretim kadar değerli olan öteki taraf, üretimi besleyen tasarım faaliyetleridir. Bizim de lazer ve eklemeli imalatlar konusunda hazırlıklarımız var. Lakin endüstride dijital dönüşümümüz için gerekli olan “çip” teknolojisinin yerli ve ulusal olmasını kesinlikle sağlayıp, yarı iletken sanayisi eserlerinde hem tasarım yapabilen hem de üretebilen ülke pozisyonuna gelmemiz gerekiyor. Bakanlığımızda bu mevzu dikkatle izleniyor. TÜBİTAK ve yerli firmalarımız birbirinden bağımsız çalışmalar yürütüyor. Günümüzde yaşanan sıkıntılar yakın vakitte tesirini artırarak devam edecek.
Tasarım yeteneği olmayan ve kendi üretim tesisine sahip olmayan ülkeler zora girecek. Bu durumun oluşmaması için Ankara’da, yarı iletkenlerin üretilebileceği bir “Endüstri Bölgesi” alanını yatırımcıların hizmetine açmayı planlıyoruz. Yatırımcılarımızı bu Sanayi Bölgemize davet ediyoruz. Bu bahis, Bakanlığımızca teşvik edilecek en değerli alanlardan biridir. Üniversitelerimizin de yarı iletkenlerin üretimi konusunda insan kaynağı yetiştirmesine muhtaçlığımız bulunuyor.