AK Parti İktisat İşleri Başkanı Nurettin Canikli, Merkez Bankası rezervlerinde kaybolduğu belirtilen ve akıbeti sorulan ‘128 milyar dolar’la ilgili açıklama yaparak; “Piyasada dolara talep varsa, dolar talebi piyasa dinamikleri tarafından karşılanamıyorsa, TL’nin konvertibil olması yüzünden bu talebi Merkez Bankası karşılaması gerekiyor. Şayet bu taahhüdünün gereği talep edilen dövizi vermek zorunda. Bir talep var TL’den dövize geçme talebi. Piyasa karşılamıyorsa Merkez Bankası karşılıyor. Aksi halde temerrüde düşer. Temerrüd ne demektir? İflas demektir.” tabirlerini kullandı.
AKP Genel Lider Yardımcısı Nurettin Canikli Habertürk TV’de Kübra Par’ın ‘Açık ve Net’ programında gazetecilerin sorularını yanıtladı.
Canikli muhalefetin “128 milyar dolar nerede” sorusuna şöyle cevap verdi:
“Merkez Bankası bilançosuna baktığımızda bu manada rezervin kendisi gözüküyor. Yalnızca ismi değişiyor. Piyasaya TL vermek için bu yolla TL Dolar swapı yoluyla dahil ediyor. 2018-2019 yıllarında 30 milyar dolar cari açık oluşmuş. Bunun kaynağı da dış ticaret açığı ve ithalattır. İthalatın içinde altının hissesine baktığınız vakit bu devirde Türkiye 2 yılda 36 milyar dolar altın ithalatı yapmış. 2019’da 11 milyar dolar 2020 yılında 25 milyar dolar. Bu altının küçük kısmı bankalara, kurumlara onun dışında kıymetli kesiti vatandaş tarafından satın alınmıştır.
“Buharlaşma yok; özür bekliyoruz”
Merkez Bankası döviz piyasasıyla bağlarını üç teknikle belirler. Direkt döviz alışı satışı yapar. Döviz alım ya da satış ihalesi yapar. Üçüncü piyasa oyuncusu üzere davranır. Üçüncü formül inanılmaz formül değildir. 2017’de protokole getirilen yol doğal metottur. Bu yol 2017’de gündeme geliyor. Bir orta 2019’da bu protokol Hazine ile Merkez Bankası ortasında yapılmış ardından kullanılmaya başlanmış üzere söylendi. Sayın Mehmet Şimşek’in bakanlığı periyodunda yapıldı. Bilhassa Asya piyasasında, Türkiye’de piyasa kapandığında, bir tarafı TL olan süreçler yapılıyordu. Çok küçük alım ve satımlarla TL’nin pahası yükseliyor yahut düşüyordu. O vakit gündeme geldi bu. Asya piyasalarındaki bu düşünceyi gidermek maksadıyla geldi. Kamu bankaları vasıtasıyla bu yapıldı. Kamu bankası Asya piyasasını takip ediyor.”
İhale sistemi şöyle yapılır. İhale prosedürü, direkt satış alış yolu piyasaya müdahale olarak yapılır. Döviz piyasasında oynaklığı azaltmak hedefiyle yapılır. Bilhassa TL’nin çok pahalandığı yıllarda Merkez Bankası piyasaya döviz satarak doları yükseltmeye çalıştı; yani TL’ye paha kaybettirmeye çalıştı. Diyelim ki doların piyasa kuru 1.5. Merkez Bankası bunu 1.7’ye, 1.8’e çıkarmak istiyor. Türkiye önemli bir ithalat külfetiyle karşı karşıya kalıyor. Merkez Bankası ihaleyi yaparken diyor ki, ‘piyasa 1,5 fakat ben 1.6’dan, 1.7’den arttırım yapıyorum’ diyor. Diyelim dolar yükseliyor, dalgalanma var. Bunu engellemek istiyor. Piyasa fiyatından daha kıymetli dolar alıyor.
“Doların yükselmesini engellemek için piyasa altından dolar veriyor”
Merkez Bankası’nın 1,5 TL’den dolar alması mümkün iken 1.8’den dolar alıyor. Doların yükselmesini engellemek için piyasa fiyatının altından dolar veriyor. Piyasa 1 milyar dolar satılıyor. Piyasa fiyatı örnek olarak 6,5 lira diyelim. Merkez Bankası 6.2, 6.1, tahminen 6 liraya satıyor. Biz bu tekniği kullanmış olsaydık. Piyasaya dolar satışını piyasa fiyatının altından satmış olsaydık bizi çiğ çiğ yerlerdi. Şu anda söylenecekleri varsayım bile edemiyorum. Hem ihale metodunda hem direkt satış sisteminde birebir sakıncalar geçerli.
Bu metotla ticari banka vasıtasıyla piyasaya giriyor. Müdahale maksatlı değil. Müdahale gayeli olsaydı Merkez Bankası bu verileri paylaşması gerekirdi. Burada bu prosedürü kullanamazsınız. Ağır bir talep artışı sözkonusu döviz piyasasında. Ekonometrik çalışmaların tamamında sık yapılan müdahalelerin sonucu değiştirmediği görülmüştür. Bu yolda Merkez Bankası, daha doğrusu Merkez Bankası bir ticari banka vasıtasıyla döviz piyasasında oyun kurucu araçların üzerinden piyasayı regüle ediyor. 100 dolar talep ediliyor lakin arz 80 dolar. Merkez Bankası burada açığı piyasa karşılamadığı vakit sağlaması gerekiyor. İki formülle bunu yapamaz. Kamu bankası piyasa giriyor. Oyun kuruculardan bir tanesi. Merkez Bankası’ndan aldığı bu kaynağı hiç dokunmadan direkt satıcı arz edici olarak piyasaya giriyor. Piyasadaki arz açığını bu yolla kapatıyor. Karşısındaki alıcı bunun Merkez Bankası’ndan geldiğini bilmiyor. Ortada bir alım buyruğu var, fiyat var, satım talebiyle eşleşiyor, piyasa gerçekleşiyor. Kör broker, süreç gerçekleşene kadar kimse bilmiyor. Hasebiyle kimseye özel fiyat muamelesi yapmanız mümkün değil.
“Bu bilgilerin bilinmeyen kalması gerekir”
Merkez Bankası bu yolla piyasaya kamu bankasını olağan piyasaya dolar satan olarak gözüküyor. Dolar alan ya da satmak isteyenler bunu bankalar üzerinden yapıyor. Oyun kurucu olanlar, o piyasaya girip dolar alıp satma yetkisi olanlar gözüküyor. Modelin özelliği bu. Bu bilgilerin zımnî kalması gerekir.
Merkez Bankası’nın bu yolla ne kadar rezerv kullandığı sayısının açılması isteniyor. Kılıçdaroğlu ve arkadaşların talep ettiği bankalardan döviz alanların açıklanması. Bu sayı aslında Merkez Bankası’nın bilançosunu dikkatle izlediğinizde görebiliyorsunuz. Merkez Bankası’nın 2019 ve 2020 yılında ticari banka vasıtasıyla ne kadar döviz verdiğini anlayabilirsiniz.
Piyasa şöyle işliyor. Oyuncular piyasaya giriyor. Döviz almak isteyen alım buyruğu gönderiyor, şu fiyattan şu kadar dolar almak istiyorum diyor. Bir diğer oyuncu da alım buyruğu görülen fiyattan satım buyruğu veriyor, eşleşme gerçekleşiyor. Satılan tüm dolarlar piyasa fiyatından satılmıştır. Piyasa fiyatının altında bir satış sözkonusu değil. Formül aslında buna imkan vermiyor. Bu alım buyruğuna giren oyuncunun, piyasa yapan bankanın kimliğini döviz satan, Hazine ismine döviz satan muhabir banka, kamu bankası görmüyor, bilmiyor. Yalnızca meblağ ve ölçü var, bunu görüyor. Bu türlü bir piyasa işleyişinde rastgele kişi ve kuruma ayrıcalıklı bir satış sözkonusu olmaz. Sistem buna müsaade vermiyor.
Buna kör broker deniyor. Süreç gerçekleşene kadar brokırlerler kör, görmüyorlar. Bu piyasadaki süreçlerin objektif olma kurallarından bir tanesi budur. Karşı tarafta alıcı ve satıcının süreç sona erene kadar birbirlerini görmemeleri gerekiyor. Başta sayın Kılıçdaroğlu’na ve eleştirenleri bu modeli kullandığımız için bize teşekkür etmesi gerekiyor.
“Piyasa karşılamazsa MB karşılıyor”
Merkez Bankası bunları bu metotla piyasaya vermesi gerekir miydi? Elbette gerekirdi.
Piyasada dolara talep varsa, dolar talebi piyasa dinamikleri tarafından karşılanamıyorsa, TL’nin konvertibil olması yüzünden bu talebi Merkez Bankası karşılaması gerekiyor. Şayet bu taahhüdünün gereği talep edilen dövizi vermek zorunda. Bir talep var TL’den dövize geçme talebi. Piyasa karşılamıyorsa Merkez Bankası karşılıyor. Aksi halde temerrüde düşer. Temerrüd ne demektir? İflas demektir.
Ağır bir döviz talebi meselesiz karşılanan bir iktisat yok şu anda dünyada. Temel sorun şayet bu talep ortadayken siz bunu karşılamamışsanız Türkiye Cumhuriyeti devleti yükümlülüğünü yerine getirememiş, Bu kelimeyi kullanmak istemiyorum lakin iflas manasına gelir bu.
Turizmde kahır yaşanmamış olsaydı bu talebin kıymetli kısmı piyasa tarafından karşılanmış olacaktı ve Merkez Bankası kaynakları kullanılmayacaktı.