Şebnem TURHAN
Türkiye iktisadı yılın birinci çeyreğinde geçen yılın birebir periyoduna nazaran yüzde 7 büyüyerek beklentilerin biraz üstünde bir performans sergiledi. Hem ekonomik açılmanın tesiri, hem TL’nin görece güçlenmesi hem yurtdışı pazarlardaki aşılama ile artan ihracat, hem de fiyatlarda artış beklentisiyle öne çekilen talebin devreye girmesiyle sağlanan büyümenin yılın ikinci çeyreğinde baz tesiriyle çift haneli devam etmesi bekleniyor. Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) datalarına nazaran birinci çeyrekteki yüzde 7 büyüme 2018 birinci çeyreğinden bu yana en yüksek büyüme sayısı olurken Türkiye dünyada ise Çin ve Tayvan’ın akabinde birinci çeyrekte en süratli büyüyen ülke olma başarısı gösterdi.
TÜİK bilgilerine nazaran birinci çeyrekte Türkiye iktisadının büyüklüğü TL bazında cari fiyatlarla 1 trilyon 386 milyar 347 milyon lira olurken, dolar bazında 188 milyar 65 milyon dolar olarak gerçekleşti. Kişi başı ulusal gelir ise birinci çeyrek itibariyle hesaplandığında 8 bin 736 dolara yükseldi. 2020 sonuna nazaran yükselişte TL’deki yılın birinci çeyreğinde yaşanan güçlenme tesirli oldu.
Sanayi istikrarlı seyrini sürdürdü
TÜİK’in üretim tekniğiyle hesabına nazaran sanayi üretiminde birinci çeyrekteki güçlü performans ile hizmetler kesiminde açılmanın tesiriyle yaşanan büyüme dikkat çekti. Sanayi üretimi geçen yılın birinci çeyreğine nazaran yüzde 11,7 büyüme göstererek iktisada 2.46 puanlık katkı yarattı. İmalat sanayi ise 12,2’lik bir performansla 2.12 puanlık katkı yaratmayı başardı. Yılın ikinci çeyreğinde geçen yıl pandemi tesiriyle yaşanan kapanmaların baz tesiriyle sanayi ve imalat endüstrinde çift haneli yüksek büyüme sayılarına ulaşılması bekleniyor. Tarım dalında yüzde 7,5’lik büyüme 0,21 puanlık katkı yarattı.
İnşaatta geçen yılın son çeyreğindeki daralmanın akabinde birinci çeyrekte yine bir toparlanma eforu görülüyor. Geçen yılın birinci çeyreğinde küçülen inşaat bölümü bu yılın birinci çeyreğinde biraz da baz tesiriyle yüzde 2,8 büyüdü. Ve bu büyüme 0,17 puanlık katkı yarattı. İkinci çeyrekte de geçen yılki daralmayla hafif bir artış gözlenebilir.
Açılma hizmetleri toparladı
Hizmetler kesiminde birinci çeyrekte yüzde 5,9’luk büyüme ile 1.35 puanlık katkı dikkat çekti. Kesimde açılmanın tesiriyle yaşanan bu toparlanmada ikinci çeyrekte her ne kadar baz tesiri görülecek olsa bile yine kapanmanın olumsuz sonuçları görülecek. Bilgi irtibat dalı pandemi boyunca güçlü büyümesini sürdürmüştü ve birinci çeyrekte de sonuç değişmedi. Talebin de tesiriyle bilgi bağlantı dalında yüzde 18,10’luk birinci çeyrek büyümesinin iktisada katkısı 0.54 puan.
Finans öteki çeyreklerde negatif etkileyebilir
Finans dalı nakdî sıkılaşmanın tesirinin en çok hissedildiği kesim olarak öne çıkıyor. Geçen yıl ikinci ve üçüncü çeyrekteki yüksek büyümelerin yaşandığı bölümde bu yıl birinci çeyrekte yüzde 2,9’luk büyüme var. Bunun iktisada katkısı 0.15 puan. 2021’in ikinci ve üçüncü çeyreğinde kesimde çok düşük büyüme yahut geçen yılın baz tesiriyle daralma görülmesi beklenen.
Gayrimenkul bölümü istikrarlı seyrini sürdürdü ve yüzde 2,4 büyüme ile 0.22 puanlık katkı yarattı. İdari takviye hizmet faaliyetlerinde yüzde 5,3’lük büyüme var. Bölüm geçen yılın birinci çeyreğinden bu yana birinci defa ekonomik büyümeye olumlu katkıda bulundu. Kamu idaresi, eğitim, sıhhat ve toplumsal hizmet faaliyetlerinde yüzde 3,7’lik büyümenin 0.44 puanlık katkı yarattı. Başka hizmet faaliyetleri de tekrar açılmanın tesiriyle yüzde 14,4 büyüdü 0.34 puanlık katkı sağladı.
TL’deki güçlenme tüketimi öne çekti
TÜİK’in tüketim sistemiyle hesabında vatandaşın tüketimi, yatırımlar ve ihracattan bu çeyrekteki müspet katkı öne çıkıyor. Vatandaş iktisattaki açılmanın ve TL’deki güçlenmenin tesiriyle harcamalarını öne çekmiş görünüyor. Bu yılın birinci çeyreğinde vatandaşın tüketimi yüzde 7,4 büyüdü ve yüzde 7’lik büyümenin 4.42 puanı yalnızca tüketimden geldi. İkinci çeyrekte hem kapanmanın tesiri hem de TL’deki zayıflamanın vatandaşın tüketimini yavaşlatması bekleniyor. Ancak geçen yılın ikinci çeyreğindeki yüzde 9,6’lık daralmanın yaratacağı baz tesiri bu yavaşlamaya karşın güçlü bir ikinci çeyrek büyümesi yaşanacağını gösteriyor.
Yatırımlar birinci çeyrekte düşük kurla arttı
Devletin tüketimi birinci çeyrekte yüzde 1,3’lük daha düşük bir büyüme gösterdi. 0.2 puanlık katkı sağlayan devlet tüketimine karşılık yeniden TL’deki güçlenmeyle ithal makine ve teçhizat makinesi yatırımlarının artması toplam yatırımlarda yüzde 11,4’lük güçlü bir büyüme yarattı. Yatırımlardaki bu büyüme 2.85 puanlık katkı sağladı iktisada.
İhracat ise dış pazarlarda aşılama ve açılmanın tesiriyle artan taleple yüzde 3,3 büyüdü ve 0.81 puanlık katkı sağladı. İthalat ise yüzde 1,1 gerileyerek 0.25 puan büyümemize yardımcı oldu. Dikkat çeken ise hem ihracat hem de iç talep için endüstricinin stoklarını kullanması oldu. Stoklardaki erime büyümeyi 1.53 puan geriye çekti.
Makine teçhizat yatırımında yüzde 30,5 büyüme
TÜİK bilgilerine nazaran makine ve teçhizat yatırımlarında geçen yılın birinci çeyreğine nazaran yüzde 30,5’lik büyüme sağlandı. İkinci çeyrekte ise TL’deki zayıflamanın ve dolar kurundaki yükselişin makine ve teçhizat yatırımlarında ivme kaybına neden olabilir. Lakin inşaatta negatif seyir devam etti. Geçen yılın yalnızca üçüncü çeyreğinde düşük faiz kampanyalarının tesiriyle büyüyebilen inşaat bölümü son iki çeyrektir daralmasını sürdürüyor. Yılın ikinci çeyreğinde de inşaat yatırımlarında düşüşün devam etmesi mümkün.
Vatandaşın araba aşkı sürdü
Vatandaşın tüketiminde ise güçlü tüketim mallarındaki artışın süratli büyümesini sürdürdüğü görülüyor. Bu süratli büyümede TL’deki güçlenmenin tesiri büyük. Bilhassa arabada fiyatların tekrar yükselebileceği kaygısıyla vatandaş talebini öne çekti ve birinci çeyrekte güçlü tüketim mallarındaki büyüme yüzde 58,2 oldu. Yarı sağlam mallarda da ekonomik açılmanın tesiri büyük. Yüzde 34’lük büyüme yaşandı yarı sağlam tüketim malı harcamalarında. Dayanıksız tüketim malları yüzde 26,2 arttı ve tekrar açılmanın tesiriyle hizmetler dalı harcamaları da yüzde 12,5’lik büyüme gösterdi.
İkinci çeyrekte çift haneli büyüme
Geçen yılın ikinci çeyreğinde pandeminin en sert periyotları ve yaşanan kapanmaların tesiriyle iktisat yüzde 10,3 daralmıştı. Her ne kadar bu yılın ikinci çeyreğinde de kısmi kapanma yaşansa ve dolar kurunda yeni rekor düzeyler görülse de baz tesiri büyümenin çift hanelere ulaşabileceğini gösteriyor. Üçüncü ve dördüncü çeyrekte ise sıkılaşmanın ve aşılamanın seyri belirleyici olacak. Ekonomistlerin yıllık büyüme beklentileri yüzde 5,5 düzeylerinde oluşuyor. Kestirimler yüzde 4,5 ile 7 ortası değişiyor.
