Çin’de Aralık 2019’da ortaya çıkarak tüm dünyaya yayılan Kovid-19, şu ana kadar 150 milyondan fazla bireye bulaşırken 3,2 milyonu aşkın kişinin de vefatına neden oldu.
Dünya Sıhhat Örgütü’nün (DSÖ) 11 Mart 2020’de “salgın” ilan ettiği yeni tip koronavirüs (Kovid-19), 100 yıldan uzun müddettir görülen en berbat sıhhat krizine yol açtı ve globalleşen iktisadın temellerini gibisi görülmemiş halde sarstı.
Sonlar kapatıldı, globalleşmede kırılma yaşandı
Kovid-19’un salgın ilan edilmesinden bu yana geçen 14 ayda global çapta ekonomik faaliyet ve ticarette büyük meşakkatler yaşanırken, milyonlarca kişi işini kaybetti.
Salgın, gelişmiş ülkelerin sıhhat sistemleri üzerinden ekonomilerini zorlarken, düşük gelirli ülkelerdeki mevcut problemleri da derinleştirdi. Milletlerarası dayanışmanın sağlanması gereken bir devirde ülkeler hudutlarını kapattı, memleketler arası tedarik zincirlerinde ve globalleşme kırılma yaşadı.
Gelişmiş ekonomiler Kovid-19 salgınının yayılımını denetim altına almaya çalışırken, gelişmekte olan ülkeler de insan hayatı, toplumsal bütünlük ve ekonomilerine yönelik daha evvel görülmemiş bir tehditle karşı karşıya kaldı.
Dünyanın dört bir yanında tesirli olan salgın nedeniyle hükümetler, virüsün yayılmasını önlemek hedefiyle karantina tedbirleri uygulamak zorunda kaldı ve ekonomik hayatta kısıtlamalara gitti.
Türkiye’nin salgınla faal uğraşı dikkati çekti
Türkiye salgını denetim altına almak için kapanma tedbirleri uygulamak zorunda kalırken, salgının ekonomik tesirini azaltmak için dayanak ve teşvikler kapsamında kredi ve borçların yine yapılandırılması, piyasaya likidite dayanağı, düşük faizli kredi imkanları ve siyaset faizinde değişiklik üzere dayanak usullerini kullandı.
Memleketler arası Para Fonu’nun (IMF), Mali İzleme Raporu’nun Nisan 2021 sayısına nazaran, salgın sürecinde vatandaşlarına en fazla dayanak veren ülkeler sıralamasında gelişmiş ekonomilerle kıyaslandığında alt sıralarda yer alan Türkiye’nin, likidite takviyelerinde ise G20 yükselen piyasalar sınıfında yer alan ülkeler ortasında ise önder durumda olması dikkati çekiyor.
IMF raporunda salgın müddetince ulusal gelirin yüzde 9,4’ü oranında likit dayanak sağladığı belirtilen Türkiye, tıpkı kategoride değerlendirildiği Çin, Brezilya, Hindistan, Güney Afrika üzere ülkeleri geride bıraktı. Türkiye’ye en fazla yaklaşabilen ülke yüzde 6,2 ile Brezilya oldu. Rusya ve Çin ise bu alanda yüzde 1,5 ve yüzde 1,3 ile sıralandı.
Türkiye’de ayrıyeten, Kredi Garanti Fonu kapsamında sağlanan kredilerin ulusal gelire oranı yüzde 6,4’ü buldu.
“Türkiye’nin çok fazla mali hareket alanı var”
Merkezi Londra’da bulunan Bluebay Varlık İdaresi Gelişen Piyasalar Kıdemli Stratejisti Timothy Ash, Türkiye’nin G-20 ülkeleri içerisinde salgın sürecinde verilen mali dayanakla birinci sırada yer almasına ait, “Bu Türkiye’nin mali borcunun Gayri Safi Yurtiçi Hasılasına (GSYH) oranla düşük olması nedeniyle Kovid-19 dayanaklarında çok fazla mali hareket alanına sahip olduğunun altını çizmektedir.” değerlendirmesinde bulundu.
Memleketler arası finans piyasalarında yakından tanınan yatırımcı, piyasa uzmanı ve Singapur merkezli finans şirketi Beeland Interests’in Yöneticisi Amerikalı Jim Rogers ise, “ABD, Japonya ve İngiltere’nin yaptığı üzere Türkiye vatandaşlarını felaketten (salgının yarattığı ekonomik koşullardan) korumak için çok fazla şey yaptı. Türkiye (mali desteklerde) birçok ülkeden çok daha fazlasını yaptı.” tabirlerini kullandı.Türkiye’nin salgının ekonomik tesirlerini azaltmak emeliyle mali takviye sağlarken mali disiplini de koruduğuna atıfta bulunan Rogers, gelişmiş iktisatların kamu borcuna oranla yüksek borçluluk oranlarına ait, “Örneğin, Japonya, ABD ve İngiltere’de verilen takviyelere ait önemli kuşkularım var. ABD’de gençler gelecekte devasa borç yüküyle karşılaşacaklar. Benim çocuklarım hayatlarının geri kalanında çok büyük sorunlarla karşılaşacaklar.” değerlendirmesini yaptı.
Sağlanan likidite takviyeleri
IMF’nin raporuna nazaran , Türkiye’nin sağladığı likidite dayanakları, öz sermeye desteği, krediler, varlık alımı yahut borç üstlenimi, garantiler ve borç ertelemesi üzere yarı mali nitelikteki süreçleri kapsadı. Bu kapsamda, Türkiye Varlık Fonu (TVF), Kovid-19’dan etkilenen firmalara sermaye takviyesiyle görevlendirildi.Ziraat Bankası, Halkbank ve Vakıfbank, nakit akışları salgından olumsuz etkilenen firmaların anapara ve faiz ödemelerini en az 3 ay erteledi ve tekrar finansman sağladı.
Salgın mühletince kamu bankaları öncülüğünde, kredi kartı kredileri için geri ödeme müddetlerinin uzatılması, düşük gelirli haneler için düşük faizli kredi paketleri, esnafların nisan, mayıs ve haziran geri ödemelerinin cezasız ertelenmesi, esnaflar için yeni düşük faizli krediler ve daha uzun geri ödeme müddetli kredi kartları sağlanması, istihdamını koruyan firmalara kredi paketleri sunulması üzere imkanlar getirildi.
Kamu bankaları ayrıyeten geçen yıl 1 Haziran’da konut alımları ve tüketici harcamaları için yeni kişisel kredi kampanyaları başlattı. Çiftçilerin vadesi dolacak kredileri de 6 ay ertelendi.
Öte yandan, Ekonomik İstikrar Kalkanı dayanak paketi kapsamında, Kredi Garanti Fonu (KGF) kefalet limitiyle kullandırılan krediler için Hazine takviyesi 25 milyar liradan 50 milyar liraya yükseltildi.
Hazinenin borcu
Hazine ve Maliye Bakanlığı bilgilerine nazaran, Türkiye’nin 31 Aralık 2020 prestijiyle brüt dış borç stoku 450 milyar dolar oldu. Stokun ulusal gelire oranı yüzde 62,8 olarak hesaplandı.
Türkiye’nin net dış borç stoku da birebir devirde 268,9 milyar dolar olarak belirlendi. Stokun ulusal gelire oranı yüzde 37,5 olarak kayıtlara geçti
Hazine garantili dış borç stoku ise 14,8 milyar dolar oldu. Kamu net borç stoku bu devirde 967,6 milyar lira olarak gerçekleşti. Stokun ulusal gelire oranı yüzde 19,2 olarak belirlendi.
AB tarifli genel idare borç stoku, 1 trilyon 994,4 milyar lira, bu sayının ulusal gelire oranı ise yüzde 39,5 olarak hesaplandı.
