Otomotivde başlayarak elektronik üzere öbür bölümlere de sıçrayan global çip tedariki meselesinin, üretimde aksamalara neden olarak milyarlarca dolarlık ziyana yol açması bekleniyor.
Global çapta birçok teknoloji şirketini etkileyen çip tedariki krizi Apple’ı da vurdu. Nikkei’nin haberine nazaran, Apple’ın MacBook ismindeki dizüstü bilgisayarlarının üretiminde değerli derecede gecikmeler yaşandığı açıklandı.
Apple mevzu hakkında karşılık vermezken, şirketin ayrıyeten iPad ismindeki tablet modellerinin ekran bileşenlerinde yaşanan tedarik probleminin montaj süreçlerini etkilediği biliniyor.
Sıhhat için giyilebilir elektronikten araç içi elektronik sistemlere kadar teknolojinin her alanında büyük kıymete sahip olan çipler, ülkeler ortasındaki rekabet ögelerinden biri haline dönüşürken, yeni tip koronavirüs (Kovid-19) salgınının tesiriyle otomotiv kesiminden başlayarak global bir “dar boğazın” başrolünü aldı.
Tedarik zincirinde aksamalara neden olan ve ekonomik iddiaları boşa çıkaran Kovid-19 salgını, akıllı telefonlardan bilgisayarlara, askeri ekipmanlardan arabalara kadar birçok teknolojik eserin üretiminde kullanılan çiplerin arzında da global bir “kıtlığı” beraberinde getirdi.
Salgınla birlikte çipe talep arttı
60 yıl evvel icat edilen çip, bilgisayarlardan arabaya günümüz çağdaş aygıtlarının en kıymetli ve en kıymetli bileşenine dönüşürken, salgın sırasında akıllı telefonlar ve elektronik eserlere yönelik talebin beklenmedik halde artmasıyla gibisi görülmemiş bir global kıtlığı tetikleyen kısa vadeli bir arz şokuna neden oldu.
“Yarı iletkenler” olarak da bilinen çiplerin yıllar geçtikçe daha karmaşık hale gelen dizaynları, üretimini zorlaştırdı ve yaşanan global arz ıstırabının temelini oluşturdu.
Yeni fabrikaların kurulmasının uzun vakit aldığı ve milyarlarca dolara mal olduğu çip dalında, Kovid-19 salgının tesiriyle ansızın artan talep çip tedarikinde kasvetlere neden oldu.
Çip arzı beklenmedik talebi karşılamakta yetersiz kaldı
Salgın periyodunda alınan karantina tedbirleri insanları meskenlere kapatırken, iş, eğitim ve cümbüş üzere faaliyetlerin konuttan yapılmaya başlanmasının da önünü açtı. Bu durum pek çok insanı bilgisayarları, akıllı aygıtları, tabletleri, hatta oyun konsollarını daha çok kullanmaya itti. Ayrıyeten pek çok şirketi, uzaktan çalışma sistemleri geliştirmeye ve bulut altyapısı kurmaya ya da mevcut altyapıları düzgünleştirmeye zorladı.
Teknolojik eserlerin artan kullanımıyla çiplere olan talep artış gösterirken, bu eserlerin arzı beklenmedik talebi karşılamakta yetersiz kaldı.
Yarı İletken Sanayisi Birliği (SIA) datalarına nazaran, global yarı iletken satışları 2020’de bir evvelki yıla kıyasla yüzde 6,5 artarak 439 milyar dolara ulaştı. Bölgesel bazda geçen yıl ABD pazarına yapılan yarı iletken satışları yüzde 19,8 artarken, yarı iletkenler için en büyük pazar olan Çin’e satışlar yüzde 5 yükseldi.
Arz problemi birinci olarak otomotiv bölümünde hissedildi
Çip dalında global çapta yaşanan arz düşüncesi, birinci olarak otomotiv dalında hissedildi. Deloitte raporuna nazaran, LCD ekranlardan araç içi sistemlere kadar her şeyi içeren otomotiv elektroniğinin, 2030’e kadar bir arabanın üretim maliyetinin yüzde 45’ini oluşturacağı iddia ediliyor. Bu elektroniklerde kullanılan yarı iletken tabanlı bileşenlerin maliyetinin 2020’de 475 dolara, 2030’da 600 dolara kadar çıkacağı öngörülüyor.
Araç içi bilgisayar sistemlerinin gelişmesiyle çiplere daha çok muhtaçlık duyulan otomotiv sanayisinde, salgının satışları olumsuz etkileyeceği telaşıyla çip siparişleri iptal edilmişti. Lakin elektronik firmalarının artan talebi otomotiv firmalarının piyasada çip bulamamasına neden oldu.
Çip külfeti araba üreticileriyle elektronik üreticilerini karşı karşıya getirdi
Arabalarda kullanılan çiplerin tedarik zinciri, Kovid-19 salgınında tüketicinin elektronik eserlere olan talebindeki artıştan olumsuz etkilenirken, araba üreticilerini Apple üzere elektronik devleriyle hudutlu çip tedariki için rekabete zorladı.
Global çip badiresi; Ford, General Motors, Toyota, Volkswagen, Honda, Stellantis ve elektrikli otomobil üreticisi Nio üzere araba üreticilerinin çipler ile mikroçiplerin kullanıldığı birtakım modülleri satın almak için çaba etmelerine, üretimi azaltmalarına yahut tesislerini kapatmak zorunda kalmalarına neden oldu.
Dünyanın önde gelen araba firmalarının yaşadığı üretim aksaması milyarlarca dolarlık zararın da önünü açtı. Danışmanlık firması AlixPartners, çip arzında yaşanan zahmetin global otomotiv sanayisinin gelirini 60,6 milyar dolar azaltabileceği varsayımında bulundu.
Türkiye’deki otomotiv üreticileri de olumsuz etkilendi
Otomotiv şirketleri başta olmak üzere dünyada çeşitli şirketlerin üretimini olumsuz etkileyen çip krizi, Türkiye’de üretim yapan otomotiv şirketlerinin üretiminin de aksamasına neden oldu.
Oyak Renault, çip sorunu nedeniyle 15-22 Mart’ta üretimine orta verirken, Tofaş, 18 Mart’ta Kamuyu Aydınlatma Platformu’na (KAP) yaptığı açıklamada, çiple ilgili yaşanan tedarik sorunu nedeniyle 19 Mart-5 Nisan’da üretimin duracağını duyurdu. Tofaş, kelam konusu kararın tesirlerinin minimum düzeyde tutulması hedefiyle üretime orta verilen müddet içerisinde üretim tesislerinin kimi periyodik bakım çalışmalarının gerçekleştirileceğini aktararak, üretim dışında kalan operasyonların faaliyetlerine devam edeceğini belirtti.
Oyak Renault ve Tofaş’ın akabinde Ford Otomotiv de Kocaeli yerleşkesinde yer alan Gölcük ve Yeniköy fabrikalarında mikroçip kullanımının ağır olduğu kimi kesimlerin yurt dışından tedarikinde yaşanan kısıtlar nedeniyle üretime 3-9 Nisan’da orta verileceğini duyurdu. Ford Otomotiv açıklamasında, “Kamuya açıklanan 2021 yılı üretim ve satış adet varsayımlarımızı etkilemesi beklenmeyen kelam konusu üretim duruşu müddetince bakım ve üretim sınırlarının yeni yatırımlara hazırlık hedefiyle tekrar düzenlenmesi çalışmaları devam edecektir.” denildi.
Çip sanayisinden milyarlarca dolarlık yatırım
Uzmanlar, otomotiv kesimini olumsuz etkileyen çip krizinin, şu anki kuralların olumlu istikamette değişmemesi durumunda akıllı telefon üretimi de dahil olmak üzere çeşitli alanlardaki üretimlerde de aksamalara neden olabileceğini belirtiyor.
Kovid-19 salgınının dünya üzerindeki tesiri devam ederken, çip sanayisi, krize meydan okuyarak milyarlarca dolarlık yatırımlarla salgın sonrası periyoda hazırlanıyor.
Çipler, ülkeler ortasındaki rekabet ögelerinden biri olarak görülüyor. Pazarda hakimiyet oluşturmak isteyen şirketler ve ülkeler, devasa yatırımlarla çip sanayisini şekillendirmeye çalışırken, son olarak, dünyanın en büyük mikroçip üreticisi firmalarından Intel’in 20 milyar dolarlık yatırımla ABD’nin Arizona eyaletinde iki yeni çip fabrikası inşa etmeyi planladığı açıklandı.
Asya ülkelerinin çip yatırımları
Güney Kore’nin dünyaca ünlü elektronik şirketi Samsung’un, 2030 yılında en büyük çip üreticisi olma gayesiyle 116 milyar dolar bütçe ayırması dikkati çekiyor. Kelam konusu amaç kapsamında, Samsung’un Güney Kore’nin kuzeybatı bölgesinde imali devam eden dev fabrikasının bu yıl üretime başlaması öngörülüyor. Fabrikada, yeni cep telefonlarının standartlarına uygun çip üretimi yapılması da planlanıyor.
Dünyanın en büyük fason üreticisi Taiwan Semiconductor Manufacturing de (TSMC) Intel üzere Arizona’da 12 milyar dolar kıymetinde bir fabrika kuruyor. Fabrikanın 2024’te üretime başlaması hedefleniyor.
Çip teknolojisinde dışa bağımlılığı azaltmak isteyen Çin’de ise iki ulusal varlık fonu, ülkenin önder çip üreticisi SMIC’a, Şanghay’daki fabrikasında üretimi artırmak hedefiyle toplam 2,25 milyar dolar finansman sağladı. Fabrikanın, gelecekte üretimini 3’e katlaması bekleniyor. ABD’li siyasetçiler, dünya çapında çip üreticilerinin Çinli teknoloji devi Huawei ve bağlı iştiraklerine çip tedarik etmesini zorlaştırırken, Çin de yabancı ülkelere, bilhassa ABD’ye bağımlı kalmamak için kendi çip sanayisini güçlendiriyor.
Yatırımların ardındaki ekonomik ve politik hesaplar
Şirketlerin yatırımlarının gerisinde ekonomik ve politik hesaplamaların da olması dikkati çekiyor. Bu doğrultuda, Çin’in global tedarik zincirindeki ehemmiyetini azaltmak isteyen eski ABD Lideri Donald Trump, yarı iletken eserlerin üretimini yıllardır Amerika’ya geri getirmeye çalışırken, TSMC’nın Arizona’da kuracağı 12 milyar dolar bedelindeki fabrika, bu çalışmanın bir meyvesi olarak görülüyor.
Yarı iletken dalındaki şirketlerin milyarlarca dolarlık fabrika yatırımlarının ardındaki bir öteki nedenin de otomotiv sanayisinin muhtaçlığı olduğu belirtiliyor. Çip üreticileri, gelecek birkaç yıl içinde otomotiv dalında araç içi elektronik sistemlerle işlerinin büyümesini bekliyor.
Analistler, çip sanayisinin global iktisadın yine açılmasıyla yeni siparişlere kendini hazırladığını ve Kovid-19 sonrası yeni dünya nizamını sağlamada yarı iletken çip tasarımcılarına büyük iş düştüğünü söz ediyor.
Pastada büyük hisse ABD’li şirketlerin
Dünyanın önde gelen araştırma ve danışmanlık şirketi Gartner’ın datalarına nazaran, geçen yıl dünya çapında satış gelirlerinde birinci 10’da yer alan çip üreticilerinin 6’sının ABD merkezli olması dikkati çekiyor. Intel’in 2020’de 70,2 milyar dolarlık satış gelirleriyle birinci sırada yer aldığı kaydediliyor. Intel’i, 56,2 milyar dolar ile Samsung Electronics ve 25,3 milyar dolar ile yeniden Güney Kore merkezli SK Hynix takip ediyor.
Intel’in satışları geçen yıl 2019’a nazaran yüzde 3,7, Samsung Electronics’in yüzde 7,7 ve SK Hynix’in yüzde 13,3 arttı. Geçen yıl ABD merkezli Micron Technology, Qualcomm ve Broadcom ise sırasıyla 22,09 milyar dolar, 17,9 milyar dolar ve 15,7 milyar dolar gelir sağladı. ABD’li Texas Instruments’ın satış geliri 13,07 milyar dolar ve Tayvan merkezli MediaTek’in geliri 11 milyar dolar olurken, Japonya merkezli KIOXIA 10,2 milyar dolar ve Nvidia 10,09 milyar dolar gelir elde etti.
