Şans Sohbetleri: Hiperenflasyonun ayak sesleri geliyor

Güldağ Enflasyon beklentilerinde maalesef rastgele bir düzgünleşme emaresi yok İTO bilgilerine nazaran İstanbul un enflasyonu yüzde 87 35 ile 24 yılın tepesinde TÜİK’in bugün açıklayacağı manşet enflasyonun da mayısta yüzde bizden olur mu 75’i aşması bekleniyor Sebze meyvede biraz gerileme olsa da neredeyse her hafta artan akaryakıt fiyatları devam eden doğalgaz ve elektrik artırımları Ayrıyeten Avrupa nın kararı sonrası bu yıl ucuz petrol bizi ayiran cizgi beklentisinin ortadan uygunca ortadan kalkması Özetle pandemi sonrasında Rusya Ukrayna savaşı hammadde güç ve besin fiyatlarının süratle yükselmesi meçhullüğü ve karmaşayı artırıyor Dışarıda Fed başta enflasyonla nasıl çaba edildiği muhakkak boru 2039 de bizim nasıl çaba ettiğimize ait bir berraklık yok Yanlışsız yanlış üzerine çalışılan kira kontrollleri düzenlemesi şimdi gelmedi 1 5 aydır enflasyona endeksli tahvil konuşuluyor Ondan da ses yok

Ağaoğlu business proposal Enflasyona endeksli tahvil çıkaracağım dediğin anda enflasyonu kabul ediyorsun Lakin onunla gayret etmek yerine varlığı üzerine bina inşa ediyorsun Nasıl bir şey gelecek hala bekliyoruz Üstün bono diye bir şey buz devri scratin hikayesi olmayacağını anladık Daha evvelce var olan enflasyona endeksli tahvilin bireylere satılan bir hali olacak Yani şirketlere satılır mı satılmaz mı bilmiyorum lakin bankalara satılmaması gerektiğini düşünüyorum Zira bankalara satılırsa bankaların cahil periler olağanda piyasadan alabileceğinden daha da uygun getirili bir tahvile kavuşur Bunun tekrar Merkez Bankası na teminata verip tekrar borçlanıp yeniden ekstra para kazanma ihtimalleri var Bankalar para kazanmasın demiyorum olağan cars on the road ki lakin karşılığında bu paranın geldiği kaynak Hazine Hazine de bu faizi bizim vergilerimizle ödeyecek Bizde de herhalde Fed’in kusuru üzere süreksiz diye düşünülüyor ki çaba yalnızca kelamda kalıyor Özde çabayla ilgili net olarak hiçbir şey görmüyoruz

Güldağ Yalnız biz işi ağırdan aldıkça sorun da derinleşiyor Bariz iktisat potikası kusurları ile birleşince global fiyatlar TL’nin tekrar bedel kaybetmesine yol açıyor Kuru tutuyoruz diyorduk o da olmadı Kur 16 50’yi zorluyor Gerçi mikro idare ve müdahaleler ile pek oraya müsaade verilmemeye çalışılıyor ancak piyasa da daima test ediyor Beştepe de bir iktisat tepesi yapıldı Ne konuşulduğuna ait bir açıklama yok Herhalde taban fiyata artırım gelecek diye konuşmalar var ‘Enflasyona endeksli tahvil görüşülüyor diyenler var Sonuç itibariyle siyasetler sıkıştı Kusurlar da motamot devam ettiğine nazaran enflasyonda bir platodan ötekine süratli sıçramalar da devam edecektir Sen bir orta İpin ucunu bırakırsak iş hiperenflasyona gerçek da gidebilir demiştin ‘Venezuela üzere oluruz’ demiştin Maazallah o kelamların geliyor aklıma

Ağaoğlu Özde bir uğraş görmediğimiz için enflasyon durmuyor Makus tarafı enflasyon beklentileri çok bozulduğu için nereye çıpalayacağınızı da bilemiyorsunuz Merkez Bankası beklenti anketi 46 50 çıkıyor vatandaşın enflasyon beklentisi 80 oluyor 90 lı yıllarda kronik bir enflasyon vardı yüzde 70 ortalamayı 13 yıl sürdürdük Fakat o hayatımızın bir kesimiydi Maaşlar gelirler ona nazaran güncelleniyordu Az çok onla birlikte geriden de olsa bir alışma devrimiz vardı Şu anda maaşlar güncellenemiyor ve fiyatlar artmaya devam ediyor Yoksulluk hududu inanılmaz halde artmış durumda Beklentilerin bozulması çok kritik bir sorun ve hiperenflasyon düzeyine çıkmamız neredeyse an sıkıntısı Ondan da geri döndürmeniz için çok ancak çok sert önlemleri çok uzun mühlet almanız gerekiyor

Güldağ Olağan bir de dışarıdan gelen tesirler ve riskler var Az evvel de dediğim üzere ucuz petrol bizim için hayal olacak güya Bu durum işimizi uygunca zorlaştıracak

Ağaoğlu Avrupa Birliği neredeyse yüzde 90 a varan Rusya dan gaz ithalatını yılın sonuna kadar bitirmeye kararlı Bu doğal ki petrol ve doğal gaz fiyatlarını etkiledi Tedarik sorunu ortaya çıkardığı için risk artıyor Buna bir de Çin in koronavirüs tedbirlerini gevşetmeye başlamasının yaratacağı talep beklentisi de eklenince Brent petrol 120 dolarların üzerine çıktı Benim hani inse inse 85 e sıkıntı iner dediğim sayı artık 95 oldu 95 doların altına bu yıl kolay kolay inemeyiz

Güldağ Güç tarafında yeni kasvetler bizi bekliyor üzere görüyorum Son kaynak limiti 1 Temmuz da geçerli olmak üzere sanayi ve ticarethaneler için 1 milyon kilovat saate kadar düşürülmüş vaziyette Bu limitin üzerini kullanmak isteyenler ikili mutabakat yapacak Farklı bir şey duydum güç üreten gemiler var Pakistan’da Angola da oluyordu Onlardan kiralamışız Güç tarafında önemli bir gol yiyebiliriz yakında Sahiden uyumda eksiklik var Beştepe doruğunu onun için açtım Tahminen de hükümetin daha fazla bir ortaya gelip bunları masaya yatırması lazım İktisat seçim olacak diye günlük yönetim edilmek zorunda değil diye düşünüyorum

Ağaoğlu Geçen hafta söylediğimi tekrar edeceğim Faizleri denklemeden sonuç almak sıkıntı Bunu yapıp sonra enflasyonla uğraş ediyoruz dememiz lazım Para ve maliye siyasetleri uyumlu hale getirilmeli Bu sübvanse edilen faizlerle maalesef biz bir yere varamayız Kısa vadeli tahlil üzere görülüyor ancak uzun vadeli ahlaki erozyon yaratıyor Bu ortamda seçim yapıldı ve Sayın Cumhurbaşkanı tekrardan misyona geldi diyelim İşi seçildikten sonra da sıkıntı Tekrardan siyaset değişikliği yapması gerekiyor ki işimiz kolaylaşsın Seçimden sonra iktisat siyaseti değiştirilecek diye düşünüyorsak bugün neden yapmıyoruz Büsbütün denetimden çıkma ihtimali olan bir enflasyonla karşı karşıyayız Zira bunun karşısı Venezuela Arjantin

Güldağ Bu mümkünlük beni korkutmaya başladı Türkiye de belirli istikrarlar var o kadar da değil denebilir lakin işler düzgün gitmiyor Vatandaş ve çalışan cephesinden bakıyorum iş barışını da bozabilecek bir ortamın geliştiğini görüyorum 2018 den bu yana bir fakirleşme var

Ağaoğlu Ben ona 2015 diyorum bu ortada

Güldağ Birinci çeyrek büyüme dataları de ortaya koyuyor Ücretlilerin GSYH içindeki hissesi 2020 birinci çeyrekte yüzde 39 1 2021 birinci çeyrekte yüzde 35 5 ve artık 31 5 3 yıl içinde 8 puan gerilemiş Bu az buz bir şey değil Misal tablo İSO 500 de de var Faaliyet karı yüzde 139 artarak 342 milyar liraya çıkmış lakin ödenen fiyat ve maaşların hissesi 2014 te yüzde 57 5 iken 2021 de yüzde 32 2 ye inmiş Yani 2014 ten geçen yıla 25 3 puan gerilemiş vaziyette Hissedilmeyen bir büyüme

Ağaoğlu Toplumun refahına yansımayan bir büyüme Büyüme berbat bir kriter ve maksat Kalkınma amaç olmalı Kalkınma büyümenin bütün topluma yayılmış halidir Siz aşikâr kesimleri sübvanse ederek destekleyerek orayı büyütüyorsunuz Kar ediyor para kazanıyorlar Onu toplam Gayri Safi Ulusal Hasıla içinde büyüme olarak herkese anlatıyorsunuz ancak toplumun geniş bir bölümü hem o büyümeden nemalanmıyor hem de hiç hissetmiyor Bu da kalıcı bir yoksullaşma manasına geliyor

Güldağ Aslında toplumun refahını artırmak için herkesin gelirini de birebir vakitte artırmak gerekmiyor

Ağaoğlu Aslında harcanabilir gelirini artırmamız gerekiyor Hayat maliyetlerini düşürücü işler yaparak bunu sağlayabilirsiniz Mesela ulaşım masraflarını ısınma elektrik su masraflarını azaltarak harcanabilir geliri yükseltebilirsiniz Bunu kamuyu ya da şirketleri ziyana uğratarak yapmanız da gerekmiyor Daha güzel yöneterek maliyetleri aşağıya çekerek sağlayabilirsiniz Kolay olarak güçte hedge süreçleri yaparak riskten korunma süreçleri yaparak yahut uzun vadeli mutabakatlara girerek bunları yapabilirsiniz Birtakım ülkelerin atabildiği adımlar bunlar Maliyeti aşağı çekerseniz harcanabilir gelir artar

Güldağ Güç faturamız cari açığı da artıracak Cari açığımızın arttığı bir ortamda kurda önemli bir baskı bekler misiniz

Ağaoğlu Kur tarafında şok usulü bir baskı beklemem Buna neden olabilecek yabancı yatırımcıların çok büyük bir kısmının piyasalara ulaşımını engelledik İçerden gelebilecek baskıları da görece kamu eliyle bir halde yönetiyoruz Yönetiyoruz kısmını tırnak içinde söyleyeyim Burada sorun şu Biz fonlayabildiğimiz sürece cari açık veririz Yeni mal ve hizmet alabilmemiz için borçlanmamız gerekiyor Yurtdışından borçlanma maliyetimiz yüzde 10 a dayandı Akreditif tarafında sorunlarımız devam ediyor Kur tarafında bu türlü büyük bir şok zıplama usulü bir şey görmeyeceğimizi düşünerek ben sorunun ödemeler istikrarı tarafında ortaya çıkacağını düşünüyorum Şimdilik turizm geliriyle bir biçimde aşılacağını umuyoruz Lakin dönem bitip güç fiyatları da üstte kalmaya devam edince işimiz zorlaşır Sürdürülebilir bir evrede olduğumuzu düşünmüyorum

Altında 1840 düzeyi belirleyici olacak

Güldağ Altın ve gümüşte bir hareketlilik gördük trend değişikliği bekler misin kısa vadede

Ağaoğlu Gümüş 22 lerin altın 1850 lerin üzerine çıktı hatta 1860 lara kadar geldi Âlâ bir toparlanma oldu Altın 1900 lerin üzerine atar kendini diye düşünüyorum Lakin Amerikan 10 yıllık tahvillerinde o denli çok majör kalıcı bir düşüş olmadı Tekrar yükselince altın biraz örselendi Bu hafta 1840 ın üzerinde kapatırsak toparlanma devam edebilir Fakat çok majör sert yükseliş beklemiyorum Zira enflasyonun kalıcı olmadığı izlenimini oluşturma ismine kıymetli metaller tarafında hafif manipülatif bir dünya görüldüğünü düşünüyorum Bunu şimdi daha kanıtlayabilmiş değilim lakin iki sohbet öncesinde konuşmuştuk Londra da da misal izlenimler var Onun için 1840 düzeyinin üzerinde kapanırsa biraz üst gitme ihtimali artacak aksi takdirde sallan yuvarlan gideceğiz bu türlü

‘Ağır çekim’ kriz yaşıyoruz

Güldağ Türkiye iktisadı benim çok fazla şahit olmadığım bir biçimde gidiyor Lakin alışagelmiş olan da şu Ekseriyetle bir şeyler birikir süratli bir biçimde bir noktaya ulaşır Sonra deniz bitti deriz akabinde bir toparlanma başlar

Ağaoğlu Dur kalklarla yürümüyor işler Biz her 10 yılda bir dur kalk yapıyoruz Lakin düzeyimiz aşağıya iniyor Borsaya bakın Dolar bazında 5 1 den 1 25’e düşmüş Ancak 1 25 ten 1 70 e çıktığında yüzde 50 artmış üzere görüyoruz Hayır evvelden 5 1 dolar seviyesindeydik Yani her seferinde önemli yoksullaşarak dur ları yaşıyoruz aslında

Güldağ Yaşadığımız döngü biraz farklılaştı Evvelden 7 büyüklüğünde sarsıntısı yaşıyorduk Ondan sonra toparlanıyorduk Artık ise 3 5 4 4 5 şiddetinde daima sarsıntılar yaşıyoruz Bunlar ne vakit büyük bir sarsıntıya dönüşecek sorusu soruluyor Sapanca da düzenlediğimiz Dönüşen Dünyada Liderlik Zirvesi nde de belirsizlik şikayetleri sıkça lisana getirildi Beklentiler ‘daha ne kadar kötüleşecek’ üzerinden şekilleniyor

Ağaoğlu Biraz ağır çekim kriz yaşıyormuşuz üzere bir his var içimde O yüzden senin dediğin 3 4 şiddetindeki sarsıntıları çok büyük bir sarsıntı üzere hissetmiyoruz Lakin bina her geçen gün dayanıklılığını kaybediyor