Küçükçekmece’de, 19’uncu yüzyılda 2’nci Abdülhamid devrinde Fransızlar tarafından yapılan Osmanlı’nın birinci kibrit fabrikası, pay sahibi aileler tarafından 70 milyon liraya satışa çıkarıldı.
Uzun yıllardır atıl durumda olan fabrika, Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından 1991 yılında 1’inci derece tarihi eser olarak tescil edilip, muhafaza altına alındı.
Bakımsızlıktan kimi duvarları yıkılan fabrikanın demir konstrüksiyon iskeleti sapasağlam duruyor. Kapı ve pencereleri ziyan gören binanın içerisinde ise ağaçlar ve otlar çıkmış. Periyodun kaidelerinde kibritleri taşımak için fabrikaya döşenen dekovil rayları da bozulmadan günümüze kadar gelmiş. 15 bin 377 metrekare toprağa sahip iki parselden oluşan bina, 5 bin metrekare kapalı alanı olan ticari bir mülk olarak geçiyor.
FABRİKA GÜNÜMÜZDE DEPO OLARAK KULLANILIYOR
Pay sahibi aileler, 5 farklı kısma ayırdıkları fabrikayı, kendi işlerini yürütmek için kullanmaya devam ediyor. Ailelerden biri, mermer işletmesi için kullanırken, oburu kauçuk bant üretiminde kullanıyor. Genelde depo olarak kullanılan bina, satışından sonra boşaltılacak.
AKALIN: CUMHURİYET PERİYODUNDA BÜYÜK DEDEM SATIN ALMIŞ
Fabrikanın dördüncü kuşak mirasçılarından Eda Akalın, “Cumhuriyet’in ilanıyla fabrika mülk olarak satılan binalardan biriymiş. Büyük dedem ve bir kişi daha var, 2 aile olarak lastik çizme fabrikası kurmak için burayı almışlar. Yurt dışına hem makine hem de hammadde almaya gittikleri sırada 1’inci Dünya Savaşı çıkıyor ve hiçbir şey alamadan ülkeye geri dönüyorlar. O nedenle fabrika atıl olarak kalıyor, vefatlar ve doğumlar oluyor, aileler genişliyor. Burası çok büyük, aileler olarak ortak paydada buluşamadık. Tarihi eser olduğu için de yönetemiyoruz, kullanamıyoruz. O yüzden satmaya karar verdik. Fabrika, kültür merkezi, alışveriş merkezi, restoran, cümbüş kompleksi üzere birçok toplumsal faaliyet alanı olarak kullanılabilir. Ancak konut olarak bedellendirilemez, zira tarihi eser statüsünde. Restore edilip, etrafına emsal binalar yapılabilir, onun dışında yıkım olamaz” tabirlerini kullandı.
5 AİLE 20 HİSSEDAR VAR
Onarımın çok maliyetli olduğunu söyleyen Akalın, “Bize dedelerimizden miras kaldı. 5 aile toplamda 20 bireyiz, herkes farklı işler yaptığı için binayı satarak pahalandırmak istiyoruz. Devletin burayı değerlendirmesini çok isteriz.Türklere satılması taraftarıyız. Biz içinde hiçbir değişiklik yapmadık. İnşa edildiği üzere duruyor. Muhafazaya çalışıyoruz lakin vakit her şeyi değiştirdiği üzere mülke de ziyan veriyor. Onarım çok maliyetli olduğu için rastgele bir teşebbüste bulunmadık” dedi.
ÇOK KIYMETLİ SANAYİ MİRASI
İstanbul Gelişim Üniversitesi’nden Kültür Mirası İdaresi Uzmanı Dr. Öğr. Üyesi İlknur Türkoğlu ise “Kibrit fabrikası değerli bir kültür ve sanayi mirasımız. Burası 1897 yılında üretime başlayan Osmanlı’nın birinci kibrit fabrikası olma özelliğini taşıyor. O periyotta fabrikanın çoğunluğu bayanlardan oluşan 200 emekçi ve 50 işçisi bulunuyor. 1900’lü yılların başında hammadde temininde dert olunca üretim durduruluyor. 1991 yılında tescillenerek 1993’te 1’inci derece muhafaza alanı ilan edilmiş” tabirlerini kullandı.
GEREĞİNCE KORUNAMAMIŞ
2005 yılında fabrikanın birinci bloğunda onarım çalışmasının yapıldığını belirten Türkoğlu, “Diğer bloklar, pay sahibi aileler tarafından çeşitli hedefler için kullanılıyor fakat gereğince ne yazık ki korunamıyor. Birinci blok dışında kalan kısımlar satışa çıkarılmış. Tüm fabrika alanı bir an evvel sanayi mirası olarak kamulaştırılmalıdır. Restore edilmesini ve sanayi mirası kimliğini yansıtacak halde düzenlenerek bir kültür merkezi olarak kent kimliğine kazandırılması isterim.Tarihi eserler kullanılırlarsa da korunabilirler. Lakin tabi ki hakikat kullanmak lazım” diye konuştu.
OSMANLI’NIN BATILILAŞMA SÜRECİNE ÖRNEK
Osmanlı Devleti’nin Batılılaşma periyodunda yaptırdığı kıymetli fabrikalardan biri olduğunu vurgulayan Türkoğlu, “1893 yılında Osmanlı Devleti, Fransızlarla ticari muahede yapıyor. Bu mutabakattan sonra Fransızlar sermaye koyarak fabrikanın yapılmasını sağlıyor. Hammadde tedarikinde ıstırap yaşanıyor sonra 1’inci Dünya Savaşı başlıyor o nedenle fabrikanın ömrü uzun olmuyor” diye konuştu.
