Öncelikle belirtmem gerekir ki bu yazımda kripto paraların caiz olup olmadığına ait bir kıymetlendirme yapılmamaktadır Esenyurt Escort Yazı yalnızca mevzu bakımından ehemmiyet taşıyan tüzel iktisadi ve teknik istikametleri bu konuda kıymetlendirme yapacak olacak olan İslam alimlerinin bilgilerine sunmayı amaçlamaktadır
Son vakitlerde kripto paralara yatırım dünya genelinde olduğu İstanbul Escort üzere ülkemizde de yaygınlaşmaktadır Türkiye dünya genelinde kripto paralara ilginin en ağır olduğu ülkelerden biridir Nüfusunun çok büyük bir kısmı Müslüman olan bir ülkede bunların kullanımının caiz olup olmadığı da Beylikdüzü Escort hâliyle kıymetli bir sorundur
Bunların caiz olup olmadığı problemi bu bahislerde hassasiyet sahibi olan insanların birçoklarının aklına dahi gelmemektedir Bu soru aklına takılan şahıslar de ilmine güvendikleri insanlara sorularını yöneltmektedir Bir İslam aliminin bu bahislerde yorumda bulunabilmesi için de kripto paraların teknik iktisadi ve hukuksal mevcut hukukumuz bakımından taraflarının düzgün bir biçimde bilinmesi gerekir Lakin birçok kere İslam alimleri televizyonlarda toplumsal medya platformlarında ya da hayatın her alanında bu mevzulardaki ani sorulara bir şeyler söylemektedirler Tahminen de hazırlıksız yakalanılan bu sorular karşısında verilen karşılıklar kripto para yatırımına ilgi duyan yüz binlerce kişiyi yanlış yönlendirilebilir Bunun da önemli bir mesuliyet olduğu izahtan varestedir
Öbür yandan halihazırda bu hususlarda akademik manada yorumda bulunan birtakım İslam alimlerinin mevzunun teknik iktisadi ve tüzel tarafına ait eksik bilgilere sahip olduğu gözlemlenmektedir
İslam alimlerinin dikkate alması gerektiğini düşündüğüm konuları hususlar hâlinde belirtmek istiyorum Bunlar yalnızca benim bu bahisteki tartışmalardan tespit edebildiklerimdir Farklı kalemlerin dikkate alınması elbette bu bahislerde yorumda bulunan İslam alimlerinin sorumluluklarındadır
Kripto varlıklar hayli çeşitlidir Bunlar Bitcoin Ethereum Litecoin vb üzere para ünitesi kripto varlıklardan ibaret değildir Bunun dışında bir hizmetten yararlanma kullanım hakkı bahşeden ya da bir iş tertibinden gelir elde etme imkânı tanıyan kripto varlıklar da bulunmaktadır Ayrıyeten kripto varlıklar Blockchain dışındaki malvarlığı kıymetlerini Blockchain de temsil edecek formda tokenize edibilir kullanılabilir Klasik manada bir hisse senedi tokenize edilerek kripto varlık olarak çıkarılabilir Yeniden bir objeye karşılık gelecek halde kripto varlıklar oluşturulabilir Bir konser bileti NFT olarak satılabilir O hâlde kripto varlıklara ait yorumda bulunulurken genel bir yorumdan kaçınmak her bir kripto varlık tipi ve hatta her bir kripto varlık özelinde kıymetlendirme yapmak yanlışsız olacaktır
Kripto varlıkların kıymetleri ve bunların değişimi de farklıdır Bu bağlamda kripto varlıklar stabil ve stabil olmayan olarak ikiye ayrılabilir Stabil kripto varlıkların pahası bir şeye endekslenmiştir Örneğin bir kripto varlığın pahası Amerikan Doları na Türk Lirası na Euro ya vs ya da altın gümüş bor petrol vb pahalı maden ya da öteki kaynaklara endekslenebilir Yani 1 X Coin in bedelinin her vakit için yaklaşık 1 Dolar 1 TL ya da 1 Euro olduğu ya da 1 gram altın bedeline karşılık geldiği halinde kripto varlıklar oluşturulabilir Bu durumda kripto varlıkların pahasında ani dalgalanmalar yaşanmayacaktır Çünkü o andaki endekslendiği prestiji paranın kıymeti ya da altının fiyatı neyse o kripto paranın o anki kıymeti de o olacaktır Stabil olmayan kripto varlığın bedeli ise arz ve talebe nazaran değişiklik arz eder Örneğin bir Bitcoin in pahası unsur olarak piyasa kapitalinin mevcut Bitcoin sayısına bölünmesiyle bulunur Elbette farklı kripto para borsalarında bu bedelde küçük farklılıklar olabilir Görüldüğü üzere Bitcoin üzere stabil olmayan kripto paralarda ani yüklü satışlar ve alışlarla önemli paha dalgalanmaları yaşanabilir Bitcoin üzere para ünitesi kripto varlıkların içsel pahası bulunmasa da bunlar ödeme hizmeti ya da farklı hizmetler sunmaktadır
Kripto paraların oluşturulmasında farklı yollar benimsenmiş olabilir Örneğin kimi kripto paralar madencilik denilen bir faaliyet sonucunda arz edilirken kimilerinde ise madencilik bulunmamakta bunlar en başında kripto parayı oluşturan bireyler tarafından arz edilmektedir Madencilik de farklı algoritmalar temelinde yapılabilmektedir Bu algoritmaların da kendi içinde farklı tipleri vardır Örneğin hesaplama gücüne dayanan iş ispatında madenciler blok üretimi için yarış içine girmektedir Sermaye gücüne dayanan hisse ispatında ise blok üretimi için bir yarış kelam konusu değildir Madenciler blok oluşturma misyonu için kripto paralarını sisteme kaydederler Sistem tarafından büsbütün rastlantısal bir işlevle fakat sistemdeki hissesi ile orantılı ihtimalde blok oluşturma misyonu bir madenciye verilir Bu seçimde farklı kriterlerin de değerlendirmeye tabi tutulmasına ait metotlar bulunmaktadır Burada bilhassa pay ispatında sıklıkla kullanılan staking kavramına değinmek gerekir Staking bir Blockchain ağının operasyonlarını desteklemek için kripto paraların cüzdanlarda makul müddet kilitlenip harcanmadan ya da transfer edilmeden tutulması olarak tanımlanmaktadır Bunun sonucunda bireyler kar elde ederler Hasebiyle kripto paralara ait bu çeşit süreçlerin de caiz olup olmadığı tartışma konusu yapılabilir Bu tartışmada kullanılan algoritmanın özellikleri bilinmek durumundadır
Kripto paralar farklı gereksinimlere binaen doğmuştur Bunların çok farklı fonksiyonları bulunmaktadır Kripto paraların fonksiyonları kullanım alanları ve bunlarla yapılan süreçler de caizlik tartışmasında değerlendirmeye tabi tutulabilir Örneğin dünya genelinde borç vermek ve borç almak isteyenleri bir ortaya getiren global bir kredi ağı niteliğindeki kripto para platformları bulunmaktadır Bunlar kripto paraların teknik dokümanından Whitepaper saptanabilir Öte yandan bunlar insanların gereksinimlerini karşılayan gayri maddi bir varlık olarak nitelendirilebilirler Lakin şu an için beşerler kripto paralara sunduğu hizmetlerden fazla yalnızca bunların alım satımından kazanmak için ilgi göstermektedir
Stabil olmayan kripto paralarda ani paha değişkenliği görülebildiğinden bunların tüzel süreçlerde değişim aracı olarak kullanılması taraflar bakımından sakıncalı olabilir
Blockchain de yapılan süreçlerin unsur olarak kusur kaldırmaz nitelikte olduğu söylenebilir Örneğin yanlış bir adrese kripto para gönderimi hâlinde bunun geri dönmesi o adresin sahibi olan kişinin insafına kalmıştır Hasebiyle kripto paraların kullanımından ötürü riskler de bulunmaktadır
Kripto paralar üzerinde tasarruf özel anahtar vasıtasıyla yapılır Özel anahtara ait bilgi unutulmuşsa artık kripto para üzerinde tasarrufta bulunulamaz Yani kripto paraya artık erişilemez Hasebiyle kripto paraların kullanım usulü bunların ebediyen kaybedilmesine yol açabilir niteliktedir Bu durumda başvurulacak bir merci bulunmamaktadır
Her kripto para olmasa da Bitcoin üzere uzun yıllardır faaliyette olan kripto paraların Blockchain ağı inançlı yapıya sahiptir Fakat birtakım kripto paralar 51 saldırısı denilen hücumlara karşı daha müdafaasız olabilir Başka yandan kripto paraların saklanması ve kullanılmasını sağlayan cüzdanlara taarruzlardan kaynaklı güvenlik problemleri ortaya çıkabilir Bilhassa sıcak cüzdanlar denilen internete bağlı olan cüzdanlar bu ataklara daha açıktır
Bitcoin Blockchain i üzere ağlarda kripto para sahibi bireylerin gerçek kimliği harfler ve sayılardan oluşan ve klasik bankacılık uygulamasında IBAN a karşılık gelen açık anahtar adres kullanılarak gizlenir Açık anahtar adeta kullanıcıların takma ismi niteliğini taşır Ağda en başından beri ne vakit hangi adresin hangi adrese hangi ölçüde kripto para transfer ettiği herkes tarafından görülebilmektedir Görüldüğü üzere esasen Bitcoin üzere kripto paralarda anonimlik değil pseudonymlik takma ad kelam hususudur Birtakım kripto paralar ise büsbütün zımnî anonim yapıdadır Saklılık kripto paraları nitelendirilen bu cins kripto paraların ağında yapılan süreçlerde gönderen alıcı ve meblağ bilgileri şifrelenir Yani hangi adresten hangi adrese hangi ölçüde kripto para transfer edildiği tespit edilememektedir Bu cins kripto paraların yasa dışı süreçlerde kullanılması daha mümkündür
Kripto paraların temelindeki Blockchain teknolojisinde açık kaynak kodlu yazılım kelam hususudur Bu kripto paraların Blockchain teknik yapısı ilerde değiştirilebilir Münasebetiyle daha evvel caiz olduğu düşünülen bir kripto para değiştirilen yapısıyla caiz olmaktan çıkabilir Bu nedenle gelişen teknoloji yine yorumda bulunmayı gerektirebilir
Kripto paralar prensip olarak iktisadi manada paranın fonksiyonlarını değişim aracı olması hesap ünitesi olması ve bedel saklama aracı olması sağlayabilir Elbette bu o kripto paranın teknik özellikleri ve nihayetinde toplum tarafından kabul görmesi ve kullanılmasıyla ilgilidir
Kripto paralar beşerler tarafından şu an için bir yatırım aracı ya da ticari emtia olarak görülmekte ve kullanılmaktadır Fakat ilerde bunların gündelik ve iktisadi hayatın içine katılması mümkündür
Hukukumuzda kripto varlıklara ait özel düzenlemelerin bulunmaması bunlara hukukun uygulanamayacağı manasına gelmez Özel düzenlemeler bulunmasa dahi mevcut genel düzenlemeler uygun düştüğü ölçüde kripto paralara da uygulanır Öbür bir deyişle kripto paralar tüzel düzenlemelerden muaf değildir Bununla birlikte kripto varlık işleyişinden ve teknolojisinden ötürü birtakım özel düzenlemelerin yapılması gerekir Gerçekten ülkemizde bu konuda düzenlemeler yapılmaya başlanmıştır
Blockchain teknolojisi yapısı gereği hukuk düzlemine çekilemeyen süreçlere imkân tanımaktadır Örneğin kripto paraların haczedilmesi hukuken mümkünken bunların şahısların şahsi cüzdanlarında tutulması yoluyla hacizden kaçırılması da fiilen mümkündür Birebir halde mirasbırakanın özel anahtara ait bilgiyi mirasçılarla paylaşmaması nedeniyle mirasçıların hukuken kendilerine intikal eden kripto paralara erişememesi ihtimal dahilindedir
Bitcoin üzere kripto varlıklar Blockchain sistemi dışında rastgele bir talep hakkı vermemektedir Yani bu cins kripto varlıklar izafî bir hak içermez Münasebetiyle bunların sahiplerinin haklarını ileri sürebileceği karşı taraf bulunmamaktadır Çoğunluktaki görüşe nazaran mülkiyet üzere mutlak hak da bahşetmemektedir Öbür yandan birtakım kripto varlıklarda ise bunların sahipleri Blockchain sistemi dışında ihraççıya ya da üçüncü şahsa karşı hak ileri sürülebilirler
Kripto paraların miras yoluyla mirasçılara geçişinde kural olarak bir sorun bulunmamaktadır 4721 sayılı Türk Uygar Kanunu unsur 599 f 1 uyarınca mirasbırakanın vefatı ile birlikte miras bir kül hâlinde mirasçılara geçmektedir Mirasçılara intikal eden tereke para ile ölçülebilen maddi ve gayri maddi faal ve pasifleri içermektedir O hâlde para ile ölçülebilen kripto paralar da miras yoluyla mirasçılara geçebilir Kripto paraların hukuken miras yoluyla geçişinde bir sorun bulunmasa da teknik olarak terekeye dahlinde meseleyle karşılaşılabilir Burada mirasın geçişinde kripto paraların saklanma yolu kıymet arz eder Kripto paralar kripto para borsalarında tutuluyorsa mirasçılar mirasçı olduklarını gösteren doküman ile kripto para borsalarına başvurup kripto paraların terekeye katılmasını sağlayabilirler Lakin mirasbırakan kişi kripto paralarını kendi şahsi cüzdanında tutuyorsa bu kripto paraların tasarruf edilmesine ait özel anahtarlara ait bilginin mirasbırakan tarafından mirasçılarla paylaşılması gerekir Aksi takdirde hukuken mirasçılara geçen kripto paralar fiilen mirasçılara intikal edemez Son olarak eklemek gerekir ki ülkemizdeki insanların birçok kripto paralarını kripto para borsalarında tutmaktadır
Kripto paralar yasa dışı bahiste terör finansmanında ve öteki yasa dışı faaliyetlerde kullanıma açıktır
Kripto paralarla fon toplama bilhassa dolandırıcılık maksadıyla kullanılabilmektedir
Kripto paralar mal kaçırma maksadıyla kullanılabilmektedir
Mevcut kripto paralar devletler tarafından ihraç edilmemiştir Lakin devletlerin de kendi dijital paralarını oluşturmaya yönelik çalışmalara başladığı bilinmektedir
Kripto para borsaları üzerinden kripto para alım satım süreçlerinde taraflar çoklukla birbirlerini tanımamaktadır
Bitcoin üzere stabil olmayan kripto varlıkların kıymetleri güçlü sermaye sahiplerinin manipülasyonuna açıktır Nitekim balinalar olarak nitelendirilen bu şahıslar güçlü alım satımlarla kripto paraların pahasında ani dalgalanmalar meydana getirerek insanları ziyanına satış yapmaya itmektedirler Yeniden geniş kitlere hitap eden şahısların makûs niyetli açıklamaları ile kripto paraların bedelinde ani artış ya da azalış meydana gelebilmektedir Mevcut işleyişte bu tıp kripto paralar hiçbir karşılık verilmeksizin güçlü sermayenin insanların emeğini sömürmesinde bir gösterge araç olarak kullanılmaktadır Öbür bir deyişle öbür beşerler balinaların taraf verdiği kripto para oyunundan kâr elde etmek isterken kasa her vakit kazanır kuralına maruz kalmaktadırlar Görüldüğü üzere kripto paralar muhakkak bir bölümün haksız kar elde edilmesine imkân tanıyan araçlar olarak fonksiyon görebilirler
Kripto varlıklara ait yapılacak özel düzenlemeler üstte belirtilen kimi dezavantajları ortadan kaldırabilir Fakat Blockchain teknolojisinin yapısı gereği kimi konularda ülkesel bazda düzenlemeler kâfi olmaz ve memleketler arası düzenlemelere muhtaçlık duyulur Blockchain teknolojisinin özelliklerini düşündüğümüzde bunların da tam manasıyla kâfi olacağını söylemek güçtür
Sonuç olarak kripto paraların caiz olup olmadığına ait kıymetlendirme esasen her bir kripto para özelinde üstte belirtilen konular dikkate alınarak İslam hukukuna nazaran yorumlanması ehemmiyet taşımaktadır
M Fatih Cengil
Çukurova Üniversitesi Hukuk Fakültesi
Ticaret Hukuku Anabilim Kolu
m fatihcengil gmail com