Hüseyin GÖKÇE
ASO Lideri Nurettin Özdebir: Şark kurnazlığı yapılıyor
● Pandemiyle başlayan süreçte, dünya iktisadı, siyaseti bilmediğimiz denizlere açılmaya başladı. Bu süreç, bir çok meçhulleri barındırıyor. Pandemi öncesinde, dünya kaynakları herkese yetiyordu. Kırılan tedarik zinciri, vakit dahil her şeyin rahmetini kaçırdı. İsmi konulmamış ekonomik savaş var. Bu bizi yeni ufuklara taşıyacak. Dijitalleşmeyle birlikte iş yapma hallerinin değiştiğini görüyoruz. Türkiye’nin en büyük sorunu cari açık. Bunun uzantısı olarak enflasyon geliyor. Enflasyon, yalnızca bizim değil, dünyanın en büyük ekonomilerinin de kaygısı ve kronikleşiyor. Fakat bizdeki enflasyon dünyadakinden çok farklı, enflasyonda açık orta liderliği koruma ediyoruz. Kur muhafazalı mevduat, iktisadın düzeltilmesi için yalnızca vakit kazandırdı, bunu yeterli kıymetlendirmek lazım. Evvelden ülke ekonomilerine yönelik değerlendirmelerde GSMH artışı dikkat alınıyordu. Artık, “çalışanlara ne kadar bedel veriliyor” üzere parametreler de dikkate alınıyor.
Kamu kendisine iş yapanın parasını öderken, hangi kuru dikkate alacağını belirlemede şark kurnazlığı yapıyor. Şayet tavuğu yumurtlatmak istiyorsanız, hakkını vermek zorundasınız. Lakin bizde günü kurtarmaya çalışıyorlar, stratejik düşünmeye fırsat vermiyorlar. Aslında bu süreçte Türkiye’nin önüne büyük fırsatlar geçti, hala de var. Lakin gelen döviz ile giden döviz ortasında fark olmadığı sürece zahmetten çıkamayız.
Bugün ziraî üretimde zahmet yaşıyoruz, ithalat yapıyoruz. Lakin toprakların yarısı ekilmiyor lakin ekilmeyen yerlerden vergi almıyoruz. Pekala biz niçin ziraî üretimde kullanılmayan topraktan vergi almıyoruz? Bunlara yönelik vergi getirilirse, tahminen ekilmeyen topraklar de ekilebilir hale gelir. İş insanları KDV alacaklarını tahsil edemiyor ve bunlar enflasyon karşısında eriyor. Bunu alamadığımız için kredi kullanmak zorunda kalıyoruz ve buna da yüzde 20-30 faiz veriyoruz. Bu adil bir nizam değil. Ben güçlü olacağım ki ülkem de güçlü olsun.
Bugün ABD dünyanın en büyük iktisadı, tıpkı vakitte en büyük ordusuna sahip. Bunu firmaları güçlü olduğu için başarıyor. Muhtaçlıklarını kendi firmaları karşılıyor. Kredi verirken de üretim kriterleri gözardı ediliyor. Daha bir iki gün evvel bir firmamızı banka arayıp 1 milyon lira KGF kredisi çıkardığını söylüyor. O firma da beni arayıp, “İhtiyacım yok, döviz mi alayım” diye soruyor. Burada devletin yapması gereken şey, devlet olmasının gerektirdiği kontrolü yerine getirmesidir. Hazine ve Maliye Bakanlığı nakit para verilmeyeceğini duyurmasına karşın firmalara nakit paranın da verildiğini duyuyoruz.
PİRİ REİS ÜNİVERSİTESİ REKTÖR YARDIMCISI PROF. DR. ERHAN ASLANOĞLU: TÜRKİYE’DE SIKI PARA SİYASETİ OLMAZSA OLMAZ
● Günümüzde yaşanan ekonomik sorunlara sebep olan ögeleri; Rusya Ukrayna savaşı, güç ve besin fiyatları, stagflasyon, COVID-19(Çin’in tavrı) ile Merkez Bankaları ve para siyasetleri olarak sıralayan Prof.Dr. Erhan Aslanoğlu, bunun en kıymetli yansımasının da güç besin fiyatında olduğunu bildirdi. Aslanoğlu, şöyle konuştu:
“Savaş arz istikametli şok demektir. Üretim aksama, tedarik sorunu demektir. Evvel savaşın çıktığı yerde, sonra yakın bölgelerde daralma hissedilir. Bunu bugün en çok Avrupa hissediyor. COVID aşağı gerçek inse de artık stagflasyona gerçek gidilip gidilmediği konuşuluyor. İkinci Dünya Savaşı’ndan bu yana en sert daralma ve en sert büyüme arka arda yaşandı. Gerek iş dünyası, gerekse tüketicilerde bir çok şey değişti. Korumacılık dünya iktisadını yavaşlattı. Dünya büyüme kestirimleri giderek aşağı gerçek gidiyor. AB’de büyüme kestirimi de yüzde 3.8’den yüzde 2.5’e indi. Bizim ihracat siparişlerinin ve büyümenin ana lokomotifinde yavaşlama sinyali olabilir. Enflasyon tarihi tepeyi zorluyor, büyüme yavaşlıyor. Finansal piyasaların sevmediği bir ortam. Bu borçlar nasıl ödenecek telaşıyla iştah düşüyor. Düşük faizle kağıt alan finans kesimi, önümüzdeki süreçte faiz yükseldikçe biraz daha zorlanabilir. ABD son 40 yılın en yüksek enflasyon sürecine girmiş durumda. 1980’de yüzde 15’e çıkan enflasyonu düşürmek için faizi yüzde 20’ye çıkaran ABD, bunu 10-12 yıl sürdürmüştü. ABD’nin resesyona girmeden işin içinden çıkması için bahta gereksinimi var, ABD ve Çin’in yavaşlaması, dünya iktisadında hissedilir yavaşlama manasına gelir. Lakin ABD’de, he m şirketler hem ailelerin tasarruf oranı yüksek ve likit duruyorlar. Türkiye’de sıkı para siyaseti olmazsa olmaz. Daha evvel, para siyasetinin bağımsızlığı, ıslahatlara yönelen gündem ve AB çıpası vardı. İtimat ortamının oluşturulması için yalnızca ekonomik değil, iktisat dışı ıslahatlara da gereksinim var. Bana nazaran Merkez Bankası Lideri yüz kızartıcı kabahati yoksa, misyon mühleti boyunca değiştirilmemeli. Olağanda yavaşlamanın emtia fiyatını aşağı çekmesi lazım fakat güç fiyatı yüksek seyrettikçe emtia da düşmez. İklim krizi üretim ve tüketim davranışlarını değiştiriyor. Yeni Yeşil Mutabakat düşündüğümüzden daha çok hırpalayacak, bu alanda resetlemeye hazırlıklı olmalıyız. Gelir dağılımında da resetlemeye muhtaçlık var.
DÜNYA GAZETESİ/HAKAN GÜLDAĞ: RUSYA, AVRUPA’NIN GAZINI KESERSE OYUN BİTER
● DÜNYA Üst Yöneticisi Hakan Güldağ, dünyayı algoritmaların yönetmeye niyetli olduğu bir periyoda girildiğini belirtirken, yeni ufuklar belirlenirken makro çerçeveler kadar mikro çerçevelerin de değerli olduğunun altını çizdi. Teknolojideki değişimlerin gerek reklamların formlarında, gerekse reklam verilen mecralarda önemli değişiklikler yarattığına değinen Güldağ, infl uencerlarla (etkileyiciler) ilgili çeşitli tartışmalar olduğunu belirtti. Güldağ, bunlara yönelik muhtemel düzenlemelerin türbülans yaratacağı öngörüsünde bulunurken, yeni devirdeki planların iklim değişikliğini de kapsamasının zarurî olduğunu bildirdi. Konuşmasında dünya ekonomisindeki gelişmelere de değinen Hakan Güldağ, ABD’nin faiz artırım sürecine atıfta bulunarak, “ABD son 70 yılda faiz artırım sürecine girdiğinde resesyondan hiç kaçamamış. Avrupa’dan da daha çok badire sinyalleri gelmeye başladı” dedi. Rusya’nın Rubleyle ödeme problemine yönelik formüllerin bulunduğuna vurgu yapan Güldağ, buna karşın Rusya’nın Avrupa gazını kesmesi halinde oyunun biteceğini ve yüzde 5 küçülme gelebileceğini bildirdi. Avrupa’da kredi sorunlarının de ortaya çıktığını işaret eden Güldağ, “Enflasyon Avrupa’da da tüketiciyi sahneden çekiyor diye Avrupa Merkez Bankası karar vermiş üzere duruyor” dedi.
BİLKENT ÜNİVERSİTESİ ÖĞRETİM ÜYESİ PROF. DR. HAKAN KARA: TÜRKİYE’DE SABİTİMSİ KUR REJİMİ VAR
● Global talebin petrol fiyatını aşağı çekmek istediğini belirten Prof. Dr. Hakan Kara, bütün dünyanın faiz artırmaya başladığını, ABD’de ise tarihte görülmemiş hareketlilik olduğunu söyledi. Kara şu değerlendirmelerde bulundu: Artık çok enteresan bir periyot yaşıyoruz. Son 12 senede petrol yükselince, dolar kıymet kaybederdi, bu da bizim için artan maliyeti telafi ederdi. Halbuki artık hem güç, hem dolar fiyatı yükseliyor. Türkiye bugünkü kadar negatif gerçek faizi hiç görmemişti. Buna finansal dal dayansa bile gerçek dal dayanamaz. Bu ortam sürdürülebilir olmadığı için Kur Muhafazalı Mevduat sistemi geldi. Müdafaayı, Dokunaklı ile Merkez Bankası cebinden karşılayan bir strateji ortaya konuldu. Bugün Türkiye’nin kur rejimini isimlendiremiyorum, sabitimsi kur rejimi diyebiliyorum. KKM yanı sıra ihracatçıların çıkarının yüzde 40’ı ile toplanan döviz satılarak, kur tutulmaya çalışılıyor. Yaptığım projeksiyona nazaran dolar kuru 17.5 lira olursa KKM’nin Hazine’ye maliyeti 87 milyar lira, 18 lira olursa bu maliyet 100 milyar lirayı aşıyor. Şu anda KKM stoku 830 milyar lira ve çok sürdürülebilir değil. Gelinen noktada şirketlerin ve hane halklarının döviz konumlarını azalttığını görüyoruz, bütün deviz riski kamuya geçmiş durumda. Kamunun 200 milyar dolara yakın döviz açığı oluştu. Dolardaki her 1 liralık artış kamuya 200 milyar lira yük bindiriyor. Bunu hissetmiyoruz şimdilik ancak vergilerimizle ödeyeceğiz. Öteki bir projeksiyona nazaran yüzde 4 büyüme ve 100 dolarlık petrol fiyatında cari açığımız 38 milyar dolar olacak. Petrol 110 dolara çıkarsa, bizim açığımız 45 milyar dolara çıkacak. Brüt rezerv 102 milyar dolar lakin bunun kalitesi değerli. Swap yükümlülüğüyle rezervimiz eksi 50 milyar dolar seviyesinde. Çok kritik bir periyoda giriyoruz, ek finansmana muhtaçlık var. Nisan’daki yüzde 70’lik enflasyonun 20 puanı dışardan, 50 puanı bizden kaynaklanıyor. Para siyasetini devre dışı bıraktık. Bunun aksilikleriyle baş etmek içtin mikro araçları seferber ediyoruz. Para siyasetinin bir an evvel olağanlaşması gerekiyor. Makroekonomik istikrarı ortaya koyabilirsek aslında gerisi açılacak. Uzun yıllar(2018’e kadar) CDS ve büyüme suratımızın birebir gittiği Güney Afrika’nın CDS’i bugün 260, bizimki ise 700’e çıktı. Biz MB’nin araç bağımsızlığının sona erdiğini ilan ettik. Merkez Bankası işini yapabilirse CDS 350’ye iner. Fakat kapsamlı programla desteklenmezse Merkez Bankası maliyetleri tek başına çözemez.
DÜNYA GAZETESİ/SERVET YILDIRIM: ŞİRKETLER HIZLA SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK AMAÇLARINI BELİRLEMELİ
● Ekonomistler enflasyonu; optimum, makul, yüksek ve hiperenflasyon olarak sınıfl andırıyorlar. Ben de emekleyen, yürüyen, koşan ve uçan enflasyon olarak nitelendiriyorum. Ekonomistlere nazaran hiper enflasyondayız fakat yanlışsız teşhisler yok. Enflasyonda kalıcı aşağı gidiş çok mümkün görünmüyor. İşletmeler açısından yatırım ortamı olup olmadığı soru işareti.
Dünyada döngüsel iktisada yanlışsız dönüş var. Artık çöp yerine atık kavramına geçtik. Günümüzde teknolojiyi kullanmak çok kıymetli. Seraya giren teknoloji, verimlilik ve üretimde artışa yol açıyor. Biz her yıl besin israfının tesirini konuşuruz. Yalnızca besin değil, tüm alanlarda sürdürülebilirliğe geçilmesi lazım. Bence şirketlerin hızla sürdürülebilirlik maksadını belirleyerek bunu açıklaması lazım.
Bugün Z jenerasyonu teknolojinin içinde doğdu, çok çabuk karar değiştiriyor. Kimi kritik sözler, bunlar için çok değerli şeyler söz ediyor. Şayet şirketler, Z jenerasyonunun kıymetlerini taşıyan şirket üretiyorsa onun için daha fazla para ödemeyi kabul ediyorlar. Bunlar artık karar veren hale gelmeye başladılar. Yakın vakitte şirketlerde satın almalara bunlar karar verecek. Parayı yönlendiren kesim haline gelecek. Sürdürülebilirlik bir mecburilik olmakla birlikte birebir vakitte fırsat kapısıdır. Teknolojiyi kullanmadan bu çarkı sürdürmek zorlayacaktır.
2021 yılı Ocak ayında yüzde 15 enflasyon, yüzde 19 faiz var. Büyüyen bir iktisat ve denetim altında bir cari açık vardı. Bu istikrar niçin bozuldu anlayabilmiş değilim. Ekonomiler için kıymetli olan direkt yatırımlar, öncelikle uzun vadeli kararlara bakıyorlar. Öncelikle bu noktada inanç vermek gerekiyor.