Maruf BUZCUGİL – ANKARA
İsrail Ankara Büyükelçiliği Maslahatgüzarı İrit Lillian, İsrail’in Türk tarım eserleri için büyüyen bir pazar olduğunu belirterek, Sanayi 4.0, iklim değişikliği, otomotiv üzere bir çok alanda iki ülke ortasında işbirliği imkanları bulunduğunu kaydetti. DÜNYA Gazetesi’ne açıklamalarda bulunan Lillian, sonbaharda yapılması beklenen Türkiye İsrail Karma ekonomik Komitesi (KEK) toplantısının ekonomik işbirliğinin geliştirilmesi için yeni bir süreç başlatacağını söyledi. Lillian, ülkesinin bölgedeki birçok Arap ülkesiyle de işbirliğini artırdığını vurguladı.
* İsrail-Türkiye ilgilerinde genel manada gelinen noktayı kıymetlendirebilir misiniz? Münasebetlerin gelecekteki seyriyle ilgili beklentileriniz nedir?
İsrail ve Türkiye, son birkaç aydır ikili münasebetlerini onarmak ve sağlam ve sürdürülebilir münasebetler için gerekli ortamı yaratmak için uğraş harcıyorlar. Cumhurbaşkanı Herzog’un Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı’nın daveti üzerine Ankara’ya yaptığı resmi ziyaret, Türk Dışişleri Bakanı’nın Kudüs ziyareti ve İsrail Dışişleri Bakanı’nın kısa müddet evvel Ankara’ya yaptığı ziyaret bu gayretlerin en güzel göstergesidir. Devam eden bu sürecin sonuçları, yalnızca uzun müddettir kapalı olan mecraları açmak değil, değişen bir coğrafyada uzun vakittir gecikmiş bir diyaloğu yoğunlaştırmaktır. Bu noktada, iki ülke ortasındaki siyasi kriz devri boyunca, ikili ticari ve ekonomik bağların yanı sıra kültürel ve iki sivil toplum ortasındaki kimi bağların gelişmeye devam ettiğini vurgulamamız gerek. 2010’da ikili ticaret hacmimiz yılda 5 milyar dolardan azdı, bugün ise 8 milyar doları aştı ve bu tabloda yılda 10 milyar dolarlık bir ticaret hacmi beklemenin gerçekçi bir varsayım olduğuna inanmak için düzgün nedenlerimiz var.
Hava trafiği ve yolcu talebinde artış beklentisi…
İlişkilerimizde daha uygun bir geleceğe giden yolda birinci misyon ekonomik bağları güçlendirmek olmalıdır. Bu, iki tarafın münasebetleri sağlam bir yere oturtma, çeşitlendirme ve ağırlaştırma için işbirliği yapma iradesinin göstergesi olacaktır. Bu emelle iki taraf, İsrail Havayolları’nı Türkiye’ye geri getirme umuduyla sivil havacılık görüşmelerine başladı. İsrailli turistlerin sevdikleri kıyı beldelerine geri dönme hevesine ek olarak, Türk turistlerin İsrail’deki kutsal yerlere ve öbür turistik yerleri ziyaret etme potansiyeli de mevcut. Artması hedefl enen hava trafiği ve beraberinde getireceği talep yoğunluğu, lakin İsrail havayollarının tekrar operasyonel hale gelmesiyle karşılanabilir.
Karma Ekonomik Komite, bu sonbaharda toplanacak. Bu adımın karşılıklı ekonomik işbirliğinin genişletilmesi için daha kapsamlı bir süreci başlatacağına inanıyoruz. Ekonomik ilgilerimizin daha sofistike, işbirliği alanlarının çeşitlenmesini sağlayacak, teknolojik işbirliği, inovasyon ve girişimcilik alanlarında daha fazla fırsat yaratacak bir çerçeveye muhtaçlık duyduğuna katiyetle inanıyorum. KEK, bu maksada ulaşmaya hizmet edecek hakikat bir araç.
* Türkiye ve İsrail iş adamları hangi alanlarda işbirliği yapabilir?
İsrail ve Türkiye’nin işbirliği yapabileceği ve her iki taraf için de yararlı olacak birçok bölüm var. Fakat bu işbirliği için en yüksek potansiyele sahip dallar otomotiv bölümü, Sanayi 4.0 uygulamaları, besin ve sıhhat kesiminde yüksek teknoloji ve iklim değişikliği teknolojileridir. Bilhassa iklim değişikliği ile uğraş eden yüksek teknolojinin paylaşımı gündemimizin üst sıralarında yer alıyor. İklim değişikliği milletlerarası bir sorun haline gelmeden çok evvel İsrail için bir problemdi. İsrail’in su müdafaa teknolojileri, tarım ve besin teknolojileri alanlarında tesirli yollar geliştirmesine vesile oldu. Bölgemizdeki başka birçok ülke üzere Türkiye de maalesef iklim değişikliğinin sonuçlarını çok istikametli olarak yaşıyor. Sonuç olarak, iklim değişikliği ile uğraşta, bu sorunun tüm bölgedeki tesirlerini azaltmak için işbirliği ortamını yaratıyor. Bu özel alandaki işbirliği, ikili işbirliğinin ötesine, hem hükümeti hem de iş bölümünü içeren kapsamlı bir bölgesel çerçeveye genişletilebilir.
TÜRK ŞİRKETLERİNİ İSRAİL’E DAVET EDİYORUZ
* Büyükelçilik olarak bu bahiste ne üzere çalışmalar yapıyorsunuz?
Büyükelçilik olarak İsrailli şirketleri teknolojilerini sergilemeye ve ağlarını genişletmeye davet ettiğimiz doruklara katılıyoruz. Eko-İklim 2022, bu bağlamda İsrail’in iklim değişikliğinin olumsuz tesirlerini yavaşlatma konusundaki teknolojik yeteneklerini göstermek için eksiksiz bir fırsattı.
Önümüzdeki aylarda da, su idaresi alanında birtakım teşebbüslerin hayata geçmesini bekliyoruz ve bu alanda daha güzel çalışmalarla bilgi alışverişini genişletmeyi umuyoruz.
Ayrıca işbirliklerinin ve sektörel ağların genişletilmesini teşvik etmek için Türk şirketlerini de İsrail’deki doruklara katılmaya davet ediyoruz. Bunun en âlâ örneklerinden biri, alanında önde gelen Türk şirketlerinin katıldığı, İsrail’de gerçekleştirilen EcoMotion Akıllı Mobilite haftasıdır.
Yerel belediyeler, organize sanayi bölgeleri ve özel bölümle yakın temaslarda bulunarak onları İsrail’in geniş iş ağıyla işbirliğine teşvik ediyoruz.
İsrail, Türk tarım eserleri için büyüyen bir pazar. İsrail tarım teknolojileri Türkiye’de on yıllardır kullanılmakta. Ortaklaşa daha fazla Ar-Ge yürütülürse ve daha düzgün randıman ve mahsul sağlamak için bir harikalık merkezi kurulursa, her iki taraf için de kazanılacak çok şey olduğuna inanıyoruz.
YÜKSEK TEKNOLOJİ İHRACATI ÖBÜR DALLARDAKİ DÜŞÜŞÜ TELAFİ ETTİ
* Önümüzdeki devirde COVID-19 ve Rusya-Ukrayna savaşı nedeniyle yaşanan arz problemlerinin bölgesel işbirliğini artıracağı görüşlerine katılıyor musunuz? İsrail bu süreçte arz sorunu yaşadı mı? Şayet yaşandıysa, bu sorunu nasıl çözdü?
COVID-19 hepimizi şahsî, toplumsal ve milletlerarası alanda yeni zorluklarla karşı karşıya bıraktı, tedarik zincirindeki problemler da bunlardan biriydi ve İsrail de başka tüm ülkeler üzere buna hazırlıklı değildi.
Yine de, bu devirde İsrail iktisadının performansı öbür birçok ülkeden çok daha düzgündü ve birçok parametredeki performansı, AGİT ülkeleri ortasında en uygunuydu. Pandeminin başlamasından iki yıl sonra İsrail eskisinden daha güçlü bir ekonomik çerçeve çizdi ve 2021’de GSYİH’de %8.2’lik bir büyüme gösterdi. Bu durum güçlü bir para ünitesine sahip olmaktan ve çetin ekonomik şartlarda ayakta kalmayı sağlayan yeni teknolojileri benimseme konusundaki yüksek maharetten kaynaklanıyor. Yüksek teknoloji bölümünün iktisadın geri kalanını çeken lokomotif olması, büyümenin ana nedeni. Yüksek teknolojili eser ve hizmetlerin ihracatı, başka kesimlerdeki (turizm, restoranlar, ulaşım vb.) düşüşü telafi etti. Başka birçok ülkenin bilakis, COVID-19 sırasında İsrail’de özel tüketimde yüzde 9’luk bir düşüş yaşandı ve böylelikle sıkıntıların tedarik zinciri üzerindeki tesiri çok sarsıcı olmadı.
İsrail Ankara Büyükelçiliği Maslahatgüzarı İrit Lillian, DÜNYA Ankra Temsilcisi Maruf Buzcugil ile bir ortaya gelerek, sorularını yanıtladı. Lillian, sonbaharda yapılması beklenen Türkiye İsrail Karma Ekonomik Komitesi toplantısının ekonomik işbirliği için yeni bir süreç başlatacağını söyledi.
Rusya-Ukrayna savaşı, iki ülkeyle de yüklü olarak besin kesimindeki ticareti etkiledi (İsrail’in Ukrayna’dan toplam ithalatının yüzde 74’ünü besin eserleri oluştururken, Rusya’ya toplam ihracatının yüzde 71’i de tarım ürünleri). İsrail, Rusya’dan yıllık 458 milyon dolar bedelinde mineral ve yakıt ithal etmesine karşın, Moskova’nın güç arzına büyük bir kaynak olarak bağımlı değil.
Bütün bunların ışığında, birinci sorunuzun yanıtı “evet”; bölgesel ve memleketler arası manada daha kapsamlı bir işbirliği, mevcut krizin sonuçları için en güzel tahlildir. Bu bağlamda, İsrail, bölgedeki Arap ülkeleriyle işbirliğini artırdı. Yakın vakitte Mısır ile ülkelerimizdeki rezervlerden Avrupa’ya doğalgaz arzını sağlayacak bir muahede imzaladık, Ürdün’e su arzını artırdık ve daima olarak bölgemizdeki ömür şartlarını ve sürdürülebilirliği güzelleştirecek daha fazla ortak bulma arayışındayız.
Bu nedenle İsrail-Türkiye ekonomik işbirliği konusunda çok optimistim – bu işbirliği yalnızca ikili siyasi bağlarımız için kıymetli olmakla kalmayacak, tıpkı vakitte bölgemizde daha yeterli bir gelecek vaat etme konusundaki karşılıklı yeteneğimizin artmasını da sağlayacaktır.
Erez Organize Bölge’nin yenilenmesi için bir plan mevcut değil
* Bir devir çok sık gündeme gelen Erez Organize Sanayi Bölgesi projesinin geldiği noktayı kıymetlendirebilir misiniz? Projeden vaz mı geçildi? Yoksa yeni adımlar atılabilir mi?
İsrail’in Gazze Şeridi’nden tek taraflı olarak çekilmesinden çabucak evvel, 2004 yılında, Erez Sanayi Bölgesi’nde faaliyetler durduruldu. Bu evrede birtakım Türk iş insanları, İsrail’in çekilmesinden sonra bu bölgenin işletmesini üstlenmek istediklerini lisana getirdiler. Lakin bu teşebbüs hiçbir vakit hayata geçmedi.
Hamas, 2006’da iktidara gelip Gazze’nin denetimini ele aldığından beri fakirleşen mali kaynaklarını ve yurtdışından gelen yardımları kendi vatandaşlarına ve onların refahına değil, askeri kapasitelerine ve terörün yayılmasına kullanmayı tercih etti. Hasebiyle, Erez Sanayi Bölgesi terk edildi ve harabeye döndü.
Yakın vakit evvel, birtakım İsrailli yatırımcılar, sona yakın taşra belediyelerinin liderleri ve İsrail Savunma Kuvvetleri tarafından Erez Sanayi Bölgesi’ni yenilemek için yeni bir teşebbüste bulunuldu. Bu projeyle hedefl enen, hem İsrail’den hem de dünyadan yatırımcıları çekecek bu bölgede binlerce Gazzeli’nin çalışabilmesi ve geçimini sağlayabilmesi.
Bu proje şimdi başlangıç kademesinde. Lakin fizibilite ve planlama etapları tamamlandıktan sonra etrafl ıca görüşülmek üzere hükümete sunulacak. Münasebetiyle şu noktada Erez Organize Sanayi Bölgesi’nin yenilenmesi için bir plan mevcut değil.
İsrail, Gazze vatandaşları için daha güzel ekonomik şartlar geliştirilmesinin kıymetinin farkında ve Gazzelilerin İsrail’de çalışmasına, ticaret ve ihracat yapmasına müsaade veren müsaadelerin sayısını artırdı. Bu âlâ niyet adımları, Hamas’ın terör yayma kapasitesini artırma isteğine değil, kendi halkının barış içinde yaşamasına ve iktisadını iyileştirmesine müsaade verme isteğine bağlıdır.
