Merve YİĞİTCAN
Piyasadaki dolarizasyonun önüne geçmek ismine getirilen TL ile ödeme zaruriliği, firmalar ortasında kur arbedesi başlattı. Ödeme günü hangi kurdan ödemenin yapılacağı noktasında firmalar ortasında ihtilafl ar yaşanırken, birtakım işletmeler yurtdışında şirket açmayı gündemlerine almaya başladı. Dövizle ödeme yasağı firmaların kendini hedge edebilmelerinin de önüne geçerken, işletme sermayesini tedarikçiden fonlayabilen sistem meçhullükten ötürü tedarikçi finansmanını da kaybediyor. Birebir vakitte kimi bankaların uygulamanın devreye girmesinden sonra döviz alış-satış makasını açtığından şikayetçi olan iş dünyası, işletmelerin kambiyo ziyanının bir ölçü önüne geçilebilmesi için, birinci adımda ihracatçılara bir takviye bekliyor. Kesim temsilcileri, firmaların ihracat gelirini ithalat için kullandığı hallerde, bankaların buradaki kambiyo gelirini bu sayıdan sıfırlamasına yönelik düzenleme bekliyor.
Piyasada kur ihtilaflarına neden olan uygulama, Türk Parası Değerini Muhafaza Hakkında 32 Sayılı Karara Ait Tebliğ’de Değişiklik Yapılmasına Dair Bildirim ile 19 Nisan’da yürürlüğe girmişti. Bildirimde menkul satış kontratlarına mevzu ödeme yükümlülüklerinin, Türk parası cinsinden yerine getirilmesi ve kabul edilmesi zaruriliği getirilmişti. Dövizle ödeme yasağı getiren uygulama, tıpkı vakitte döviz çeki yazılmasını de engelliyor.
Odalar zararın en aza indirilmesine ağırlaştı
Şimdi 1 aydır yürürlükte olan ve bilhassa ithal girdisi yüksek olan bölümlerde operasyonel yüke, kur uyuşmazlıklarına ve kambiyo zararlarına neden olan uygulama iş dünyasının zirve örgütlerinin de gündeminde birinci sıralarda yer alıyor. Hem İstanbul Ticaret Odası (İTO) hem de İstanbul Sanayi Odası’nın (İSO) son meclislerinde husus gündeme gelirken, oda liderleri belirsizliklerin giderilmesine ve dalların kambiyo ziyanlarının en aza indirilmesine ağırlaştı. İSO Lideri Erdal Bahçıvan, odanın nisan ayı meclisinde sorunu gündeme taşırken, “Yakın vakitte Türk Parasının Değerini Müdafaa Hakkında 32 Sayılı Kararda yapılan düzenleme ile menkul satış kontratlarının ödeme yükümlülüklerinin Türk parası cinsinden yapılması mecburî hale getirilmiştir. Lakin döviz cinsinden yapılan kontratlarda ödeme günü geldiğinde hangi kurun temel alınacağına dair piyasada önemli karmaşa yaşanmaktadır” tabirlerini kullandı.
“Bazı bankalar berbata kullanıyor”
İTO’nun mayıs ayı olağan meclis toplantısında da gündeme ve birtakım komite üyelerinin kaosa yol açan uygulamaya yönelik düzenleme beklentilerine ait meclise hitap eden İTO Lideri Şekib Avdagiç, “Uygulama yürürlüğe girdiğinde çok net söyledik ki bu yalnızca ve yalnızca bankalara kambiyo kârı kazandırmaya yetiyor. Biz ödemenin hangi kurdan yapılacağı konusunda anlaşsak bile, birtakım bankaların oluşan bu imkanı makus kullandığını, karar çıkmadan evvelki devirlere nazaran kur alış-satış makasını çok açtığını görüyoruz. Karar öncesi bindelerde olan oranlar yüzdelere çıktı” dedi. Avdagiç, son devirde işletmelerin artan kambiyo ziyanlarının düşürülmesine yönelik olarak da, “Biz diyoruz ki, ihracat geliri olanlar şayet ithalat için bunu kullanıyorlarsa, bankalar buradaki kambiyo gelirini bu sayıdan sıfırlasın. Bunun üzerine yoğunlaştık. En azından mevzuyu buradan daraltalım, bu ıstırapları çözelim istiyoruz” diye konuştu.
“Firmalar tahlil arayışına girdi”
Sorunu İTO meclis kürsüsüne taşıyan İTO Demir ve Demir Dışı Metaller Komite Üyesi Ali Bakaner ise şu tabirleri kullandı: “Demir dışı metaller olarak özellikle bakır ve alüminyum hammaddelerini dışarıdan ithal ediyoruz. Bu hammaddelerle katma kıymet yaratıp hem ihracat yapıyoruz hem de iç piyasaya veriyoruz. 19 Nisan’dan bu yana iç piyasada TL ile tahsilat yaptığımız için kur farkından ötürü sıkıntılar yaşamaya başladık. Hangi döviz kurunun kabul edileceği ile ilgili müşterilerimizle tartışmalar yaşıyoruz. Bir kaos yaşanıyor. İşin en tehlikeli kısmı birtakım firmalarımız yurtdışında firma açma teamülüne başladılar. Burada ne devlet kazanıyor ne iş insanları, yalnızca bankalar kazanıyor.” İstanbul Demir ve Demir Dışı Metaller İhracatçıları Birliği (İDDMİB) Lideri Çetin Tecdelioğlu da piyasada önemli bir kaos olduğunu söylerken, “Kontratlar tekrar dolar üzerinden lakin ödemeler TL. Kurdan ötürü maliyet oluştu. Bankaların kur alım-satım farkları ihracatçılara maliyet ögesi yaratıyor ve iş yükü getiriyor. Şu an ülkemizin dövizle ilgili zahmetli bir süreci var. Münasebetiyle bu uygulanmak zorunda. Uygulamanın muhakkak bir mühlet sonra kaldırılacağını ümit ediyoruz” diye konuştu.
“Olası kur şokunda sorun daha da büyür”
TOBB Hazır Giysi ve Konfeksiyon Bölüm Meclisi Lideri Onur Fayat ise piyasadaki kur kaosunu anlatırken, muhtemel bir kur şokunun uygulamada daha büyük uyuşmazlıklara yol açabileceği ikazında bulundu. Fayat, “Ödeme günü hangi kurun kabul edileceği düzensizliği var. Kanun koyucunun bu noktada bunun ismini koyması gerekiyor. Yani bir standart sunup meçhullüğü gidermesi uygun olur. Yoksa bu hengame sürecek” dedi. Muhtemel bir kur şokunun ise döviz kontratlarının TL ödemelerinde daha büyük uyuşmazlıklar doğuracağına işaret eden Fayat, şu tabirleri kullandı: “Eğer yeniden bir kur şoku olursa, bu durumda kur farkı ödemek istemeyenler çıkacak. Faturanız dolar lakin çeki TL yazıyorsunuz. O gün geldiğinde kur farkını ödemek istemeyecek olanlar çıkacak. Hammaddeyi döviz aldığı için kur farkını ödemek isteyen de mağdur olacak. Kur şokunda bu işin sonucu daha ağır olur. Uyuşmazlıklar mahkemeye taşınır.
TL çekler yazılırken risk pazarlığı yapılıyor
PAGEV İstişare Heyeti Üyesi olan Polystan Polimer Genel Müdürü Zeki Kebudi, döviz alış satışlar nedeniyle piyasanın kısır bir döngüye girdiğini kayderek firmaların yaşadığı kur kaosunu şöyle tanım etti: “TL ile alışveriş birtakım işlerin tabiatına ters. Bilhassa plastik hammaddesinde bu iş dolar ile konuşulur. Biz hammadde ithal ediyoruz, dolar ödüyoruz. Bizim üzere bölümlerde firmalar elinde döviz tutmak zorunda. Müşterinin elinde dolar var lakin bunu bozup TL ödüyor. Malı satan da TL ödemeyi alıyor. Tekrar hammadde alacağı için tekrar dolar alıyor. Parayı ödeyen düşüğe bozup ödemeyi yaparken, malı satan yine dolar alacağı için karşı tarafa yüksek kur veriyor. İşte burada da ihtilafl ar yaşanıyor. İşlerin hızlanıp gideceği yerde, piyasa en çok dolar konuşuyor. Kur savaşları başladı. Bundan ötürü tahsilatlar da gecikiyor. Döviz çeki yazılamıyor, TL çekler yazılırken risk pazarlığı yapılıyor.”
Tedarikçi finansmanı ortadan kalktı
Uygulamayı kıymetlendiren Servo Capital Yönetici Ortağı Kaan Kiziroğlu, Türkiye’de üretilen malın maliyetinin neredeyse yüzde 70’inin ithal olduğunu hatırlatarak, şunları söyledi: “Peki hangi kur olacak? Malı alan alış kurundan, satan ise satış kurundan ödeme ister. Bunlar daima gerilim yaratıyor. Üretimin yüzde 70’i ithale dayalı. İthal ettiğimiz için de şirketlerin döviz tutması lazım. TL evvelden gerçek faiz verdiği için beşerler TL’de de duruyordu, ancak algı ‘TL gerçek faiz vermiyor’ formunda olduğu için şirket dövize dönmek zorunda kalıyor. Öte yandan sistem işletme sermayesini tedarikçiden fonlayabilirken, bu meçhullükten ötürü artık tedarikçi finansmanı da kalktı. İşletme sermayesi gereksinimi TL bazında en az 4 katına çıkmışken artık tedarikçi finansmanından da olduk.” Piyasanın bu uygulamaya alışacağını, fakat bunun biraz vakit alacağına işaret eden Kiziroğlu, “Kamu otoritesi ihtilafl arı çözmek ismine örnek bir tahlili standart bir formda açıklamalı. Örneğin ödeme günü hangi kurun baz alınacağını, gecikme halinde hangi kurun dikkate alınacağı gibi… En azından bu ihtilafl arı azaltır” dedi.
