ABD Lideri olarak İsrail’e birinci ziyaretini bugün gerçekleştirecek Joe Biden, İsrail seçimlerine müdahale ediyormuş üzere görünmemek için yapacağı açıklamalarda dikkatli olmak zorunda kalacak.
Bununla birlikte Biden’ın İsrail’in süreksiz Başbakanı Yair Lapid ile Batı Kudüs’teki bir otelde yapacağı görüşmesinin gündeminde bölgesel ve milletlerarası 5 ağır evrak bulunuyor.
Ziyaretin gündeminin, İran ve Filistin evraklarının yanı sıra Rusya-Ukrayna krizinin yansımaları, Arap ve İslam ülkeleriyle olağanlaşmanın yaygınlaştırılması, İsrail’e sağlanan askeri dayanak ve İsraillilerin ABD vizesinden muaf tutulması hususlarını içermesi öngörülüyor.
Biden’ın yarın öğlenden sonra İsrail Cumhurbaşkanı Isaac Herzog’la görüşmesinin akabinde düzenlenecek merasimle ‘İsrail Cumhurbaşkanlığı Onur Nişanı’ alacağı program en rahat görüşmesi olacak.
İsrail basınına nazaran, Biden’ın en güç görüşmesi ise muhtemelen yarın muhalefet önderi eski Başbakan Binyamin Netanyahu ile yapacağı görüşme olacak.
Zira Netanyahu ile Amerikan Lideri’nin mensubu olduğu Demokrat Parti ortasındaki münasebetler bilhassa İran ve Filistin belgeleri konusunda gerginlik ve uyuşmazlıklarla karakterize ediliyor.
İran dosyası
Kudüs İbrani Üniversitesi Siyaset Bilimi Profesörü Yonathan Freeman, yaptığı açıklamada, Biden’ın İsrail ziyaretine damgasını vurması beklenen beş belgeyi kıymetlendirdi.
Freeman, “Bence birinci sorun İran. İsrail bu ziyareti, İran’ın kendisine karşı oluşturduğu tehdidi ABD’ye daha fazla göstermek için kullanacak.” değerlendirmesinde bulundu.
İsrail’in bu kapsamda, İran’ın nükleer programı, İran’ın Suriye’deki varlığı ve Hizbullah’ın faaliyetlerini gündeme getireceğini belirten Freeman, “İsrail için birinci sıkıntı bu. Zira İsrail, İran nükleer programı müzakerelerini etkilemek istiyor. Muahede istiyor fakat güzel bir mutabakat istiyor. Bu nedenle ziyareti, tasalarını daha fazla söz etmek için bir fırsat olarak kullanacak.” dedi.
Bu bağlamda, İsrail Savunma Bakanı Benny Gantz geçen ay yaptığı açıklamada, İran’a karşı ABD öncülüğünde İsrail’in de dahil olduğu bölgesel bir ittifak davetinde bulunmuştu.
Rusya-Ukrayna savaşı
Freeman, ziyaretin gündemindeki ikinci mevzunun, Rusya-Ukrayna krizi ve bunun yansımaları olacağını belirtiyor.
“İsrail, ayrıntılar açıklanmasa da aksini söyleyen haberlere karşın Rusya ile Ukrayna ortasındaki ara buluculuk faaliyetlerine devam ediyor.” diyen İsrailli uzman, “İsrail’in bu fırsatı, orta buluculuk uğraşları, bu gayretlerin nereye vardığı ve gelecekte neler yapabileceği hakkında Biden’a bildiri vermek için kullanacağını düşünüyorum.” tabirlerini kullandı.
Freeman, Rusya’nın “İsrail’in Ukrayna savaşı konusunda gereğince tarafsız kalmadığını düşündüğüne ve bu nedenle İsrail’in Suriye’deki faaliyetlerini eleştirdiğine” işaret ederek, bu nedenle İsrail’in, “durumun daha da kötüleşmesine yönelik pek çok korkusu olduğuna” dikkati çekti.
Diaspora Musevilerinin İsrail’e göçüne öncülük eden Yahudi Ajansı’nın Rusya’da faaliyet göstermeye devam edemeyeceğine dair raporlar olduğunu kaydeden Freeman, “Bu, Musevilerin orayı terk edip İsrail’e göç edemeyecekleri manasına gelen dramatik bir gelişmedir. Bu yüzden bu savaş gündemde kıymetli bir yer tutacak.” dedi.
Filistin meselesi
Freeman, Biden’ın cuma günü Batı Şeria’nın Beytullahim kentinde Filistin Devlet Lideri Mahmud Abbas ile görüşmesinden bir gün evvel Filistin belgesinin gündemin değerli bir hususu olacağına inanıyor.
İsrailli uzman, Biden’ın bilhassa İsrail’in yasa dışı yerleşim ünitelerine, Filistinlilere karşı konut yıkımları ve zorla tahliye etmeler üzere tek taraflı adımlarına karşı çıkması, Mescid-i Aksa’nın statükosunun korunmasını istemesi ve iki devletli tahlili desteklemesi bağlamında, bu mevzunun ABD idaresi ile İsrail ortasında bir uyuşmazlığın odak noktası olmasının mümkün olduğu görüşünde.
Freeman, “ABD’nin İsrail’den, Filistin idaresiyle itimat inşa etme adımları dahil olmak üzere çeşitli teşebbüslerle Filistinlilere bir ölçü umut vermesini istediğine dair haberler gördük ve bu nedenle ziyaret sırasında yeni kimi adımlar atılacağı açıklanabilir.” görüşünü lisana getirdi.
Öte yandan, Filistin asıllı Amerikalı gazeteci Hoş Ebu Akile’nin öldürülmesi hadisesinin ziyareti ne ölçüde etkileyeceği de şimdi belirli değil. Washington idaresi, “Ebu Akile’nin muhtemelen İsrail güçlerince vurulduğu”, “ancak kurşunun kaynağının tespit edilemediğini” ileri sürmüştü.
İsrail-Suudi Arabistan yakınlaşması
Biden, 15 Temmuz’da sona erecek İsrail ziyaretinin akabinde Tel Aviv’den Cidde’ye gitmek üzere ayrılacak.
İsrail, Suudi Arabistan ile yakınlaşma konusunda umutlu görünürken, bu yakınlaşma konusunun da ziyaretin gündeminde öne çıkacağı varsayım ediliyor.
Freeman, İsrail’in en büyük beklentilerinden birinin “İbrahim Anlaşmaları” üzere bir ilerleme kaydedilmesi olduğuna işaret ederek, “İsrail uçaklarının Suudi Arabistan hava alanında uçmasına müsaade verecek bir mutabakat olabilir.” diye konuştu.
İsrailli kimi yetkililer, Walla haber sitesine yaptıkları açıklamalarda, “Suudi Arabistan’ın, Biden ziyareti sırasında İsrail’in Güneydoğu Asya’ya sivil uçuşları için hava alanını kullanmaya müsaade vereceğini açıklayabileceğini, İsrail’in bu tarafta beklentisi olduğunu” söylemişti.
Daha evvel, “Israel Hayom” gazetesi, Biden’ın bölgeyi ziyareti sırasında İsrail ve ABD’nin iştirakiyle bölgesel bir güvenlik forumunun başlatılacağını duyuracağını ve buna Suudi Arabistan, Bahreyn, Birleşik Arap Emirlikleri, Sudan, Mısır ve Ürdün’ün katılacağını aktarmıştı.
ABD’nin İsrail’e desteği
İsrail, Washington’dan iki şey umuyor; birincisi, aylar evvel duyurduğu ve halihazırda deneme kademesinde olan lazer hava savunma sistemine dayanak, ikincisi ise İsraillilerin ABD’ye giriş için vizeden muaf tutulması.
Freeman, “İsrail, vatandaşlarının ABD’ye vizesiz seyahat edebilmelerini istiyor, bu yüzden bu gündemde olacak ancak bu programın ne vakit kabul edileceğini bilmiyoruz.” dedi.
ABD idaresinin İsrail siyasetindeki çalkantıda da temkinli olacağını kaydeden Freeman, şunları aktardı:
“ABD, Netanyahu değerine mevcut hükümeti desteklemeye meyilli. Lakin Biden, 1 Kasım’da yapılması planlanan seçimlere müdahil olmakla suçlanmamak için bunu kamuoyuna açıklamaktan kaçınacaktır. Mevcut İsrail hükümeti süreksiz olduğu için ABD, İsrail iç işlerine müdahale ediyor yahut bir tarafı başkasına tercih ediyormuş üzere görünmek istemeyecektir.”
İsrailli uzman, bu mevzuda Fransa örneğine atıfta bulunarak, “Örneğin, Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un, Paris’te Elysee’deki görüşmeleri sırasında Başbakan Lapid’e, hükümetin başında Lapid olduğu için İsraillilerin şanslı olduğunu söylediğini izlemiştik. Biden, kendisini tarafsız göstermek için bu tıp tabirleri kullanmayacaktır.” değerledirmesinde bulundu.
Biden’ın İsrail’e 10. ziyareti
Biden, 1973’te ABD Senato üyesi olduğu periyotta başlayan siyasi mesleğinden bu yana İsrail’e 10’uncu ziyaretini gerçekleştirecek.
ABD’nin İsrail Büyükelçisi Tom Nides, geçen hafta büyükelçilikte düzenlediği merasimdeki konuşmasında, İsrail’e onuncu ziyaretini gerçekleştirecek Biden’ın iştirakin kritik ehemmiyetiyle birlikte eşsiz bir lider olduğunu, İsrail’i bildiğini ve sevdiğini söyledi.
Nides, Biden’ın 1973’te Senato üyesi iken yaptığı birinci ziyaretinden başlayarak, Golda Meir’den bu yana her İsrail cumhurbaşkanı ve başbakanıyla dostluk kurduğunu tabir etti.
Biden’ın gururla “Ben bir Siyonistim” dediğini aktaran Nides, İsrail’in güvenliği ve Orta Doğu’daki entegrasyonu için verdiği odunsuz takviyeyle de bunu somutlaştıran bir lider olduğunu aktardı.
