Maruf BUZCUGİL
ANKARA (DÜNYA) – Anayasa Mahkemesi (AYM) Lideri Zühtü Arslan, “AYM’ye kişisel müracaat hakkı Türk hukuk tarihinin en büyük ıslahatlarından biridir.” dedi. AYM’nin Türkiye’de kişisel müracaatın 10. Yılı münasebetiyle düzenlediği memleketler arası konferansta konuşan Zühtü Arslan, 23 Eylül 2012 tarihinde başlayan ferdî müracaat sistemiyle mahkemenin vazife alanının norm kontrolü yanında insan hakları yargılamasını da kapsayacak formda genişletildiğini vurguladı.
Konferansın açılışında AB Türkiye Delagasyonu Kısım Lideri Alexader Fticke ve çevrimiçi bağlanan Avrupa Kurulu İnsan Hakları ve Hukukun Üstünlüğü diretörü Christos Giakoumopoulos da birer konuşma yaptılar. Yerli ve yabancı hukuk adamlarının yer aldığı konferansı AYM’nin düzenlediği 10. Milletlerarası Yaz Okulu programına 15 ülkeden gelen iştirakçiler da izledi.
Kadının soyadından, başörtüsüne, gazetelere reklam kesintisine….
AYM Lideri Arslan ferdi müracaatın mahkemeyi nasıl dönüştürdüğünü şöyle anlattı:
“Bireysel müracaat AYM’yi insanımızın günlük hayatına, toplumsal ve siyasal hayatın tüm boyutlarına dokunan, hak eksenli yaklaşımla ihlal şikayetlerini inceleyen bir yüksek yargı organına dönüştürdü. Ferdi müracaatta verilen on binlerce kararda ülkenin temas edilmeyen, dokunulmayan neredeyse hiçbir hukukî sorununun kalmadığı görülecektir. Bayanın soyadından kamu kurumlarında ve üniversitelerde başörtüsü yasağına, kamulaştırmasız el atmalardan internete erişimin engellenmesine, vakıf mallarından mecburî din kültürü ve ahlak bilgisi derslerine, ferdî bilgilerin ifşa edilmesinden gazetelere yönelik ilan ve reklam kesintisine kadar bir dizi alanda ihlaller tespit eden ve bunlara yönelik giderim sağlayan kararlar verilmiştir. Böylelikle Türk anayasa yargısında yasama organının süreçleri yanında, yürütme ve yargı organlarının temel hak ve özgürlüklere müdahale teşkil eden iş ve süreçleri de anayasallık kontrolünün kapsamına dahil edilmiştir.”
AYM’nin şiddetli imtihanı; İş yükü ve içtihat birikiminin sürdürülebilmesi
AYM Lideri bugün için ferdî müracaat sisteminin iki güçlü sınama ile karşı karşıya olduğunu belirterek bunları şöyle sıraladı:
“Birincisi her geçen gün artan iş yükü, ikincisi ise 10 yıllık müddet içinde hak eksenli yaklaşımla oluşturulan içtihat birikiminin dengeli formda sürdürülmesidir. Ferdî müracaatın başarılı formda geleceğe taşınması bu iki sınamayla tesirli formda başa çıkabilmeye bağlıdır.”
Mahkemenin son ihlal kararları ne anlatıyor?
AYM Lideri Arslan bir müddettir hukuk sistemine ışık tutacak pilot kararlar aldıklarını belirterek mahkemenin son altı ayda verdiği üç kıymetli ihlal kararını (ifade özgürlüğü, uzun süren yargılama, basın özgürlüğü) şöyle anlattı:
“Birincisi, dünkü Resmî Gazetede yayımlanan Atilla Müellif ve öbürleri kararıdır. Pilot karar yordamıyla verilmemekle birlikte bu karar, Anayasa Mahkemesi önünde bulunan çok sayıdaki söz özgürlüğü başvurusunu ilgilendirmektedir. Mahkeme burada kararın açıklanmasının geri bırakılması (HAGB) kurumunu tüm boyutlarıyla ele almış, özellikle itiraz yolunun etkisiz olması nedeniyle yapısal olarak söz özgürlüğü ile toplantı ve şov yürüyüşü hakkının ihlaline yol açıldığına karar vermiştir. Kararın bir örneği yapısal sorunu gidermeye yönelik gerekli yasal değişikliklerin yapılması hedefiyle yasama organına gönderilmiştir.
İkinci olarak, pilot karar metoduyla verilen Nevriye Kuruç kararında Mahkememiz önündeki müracaatların yarısından fazlasını teşkil eden uzun yargılama ve buna ait tesirli yol sıkıntısı ele alınmıştır. Anayasa Mahkemesi bu kararda yapısal bir sorun tespit ederek adil yargılanma hakkı bağlamında tesirli müracaat hakkının ihlali sonucuna ulaşmış ve yasama organına ferdî müracaat öncesi tesirli bir tazminat yolu oluşturulması için dört ay mühlet vermiştir.
Üçüncü olarak, tabir ve basın özgürlüğü bakımından epey kıymetli olan Yeni Gün Haber Ajansı ve öbürleri kararına değinmek gerekiyor. Anayasa Mahkemesi bu kararda birtakım ulusal gazetelerde yayımlanan haberler ve köşe yazıları nedeniyle çeşitli müddetlerde resmî ilan ve reklamların kesilmesine karar verilmesinin müracaatçıların tabir ve basın özgürlüklerini ihlal ettiği sonucuna ulaşmıştır. Pilot karar metoduyla verilen bu kararda da ihlale yol açan kanun kararının değiştirilmesi ve yeni ihlallerin önlenmesi için yasama organına bildirimde bulunulmuştur.
Bireysel müracaatlarda durum
-23 Eylül 2012 tarihinden bugüne kadar Anayasa Mahkemesine 450 bin civarında ferdi müracaat yapıldı ve bunun 327 bin kadarı sonuçlandırıldı.
– Mahkemenin önünde yaklaşık 123 bin müracaat bulunuyor.
– Mevcut müracaatların 68 bin kadarını (yüzde 52) makul müddette yargılanma hakkına ait şikayetler oluşturuyor.
– 10 yıllık uygulamasında verilen yaklaşık 30 bin ihlal kararının yüzde 60’ından fazlasını yalnızca makul müddette yargılanma hakkı ihlalleri oluşturdu.
– Uzun yargılama ihlallerine öteki adil yargılanma hakkı ihlalleri de eklendiğinde toplam ihlal kararlarının yüzde 70’inin adil yargılanma hakkına ait müracaatlar oluşturuyor.
– Mülkiyet hakkı (yüzde 10,6), tabir özgürlüğü (yüzde 8,9) ile özel hayatın ve aile hayatının korunması hakkı (yüzde 2,6) en çok ihlal edilen hak ve özgürlükler ortasında yer alıyor.
