“Sınırda karbon düzenlemesinin temel gayesi karbon kaçağını engellemek”
NİKOLAUS MEYER-LANDRUT – AB TÜRKİYE DELEGASYONU LİDERİ BÜYÜKELÇİ
Yeşil Mutabakat (YM), önümüzdeki yıllarda Avrupa Birliği’nin izleyeceği siyasetlerin merkezinde yer alacak, tüm iç ve dış siyaset süreçlerini etkileyecek. Bu sürece her bireyin, her kesimin katkıda bulunması gerekecek. Yalnızca son 1,5 yılda Avrupa Kurulu YM sürecine ait 18 yeni mevzuat yahut siyaset geliştirdi
Önümüzdeki süreçte, bugüne kadarki istişare ve hazırlıkların akabinde Komite bir YM teklifi hazırlayacak, muhtemelen de bu yaz bu teklif sunulmuş olacak. Lakin aslında bu, YM ile ilgili yasal sürecin başlangıcı olacak. Teklif, süreci Türk muhataplarımızla ele almak için yeni fırsatlar sunacak. YM kapsamında en çok merak edilen hudutta karbon düzenlemesinin (biz “karbon vergisi” tabirini kullanmak istemiyoruz) temel gayesi karbon kaçağını engellemek. Karbon kaçağı, üretimin Avrupa’dan, birebir eserin daha yüksek karbon ayak izi ile üretildiği öteki bölgelere kayması manasına geliyor.
YM kapsamında karbon kaçağını engelleme gayesine Dünya Ticaret Örgütü kuralları çerçevesinde ulaşmaya çalışacağız. Bunun için üretim süreçlerinde bilhassa yüksek güç girdisi olan, münasebetiyle karbon ayak izi daha yüksek olan bölümlere odaklanılacak.
Yeşil Mutabakat sürecinde Türkiye AB’nin 2050 yılına kadar karbon-nötr olma maksadına ne kadar uyumlu bir siyaset izlerse, hudutta karbon düzenlemesinin tesirleri o kadar az olur. Üstelik bu düzenleme yalnızca Türkiye’ye has değil, öbür ülkelerle de gündeme gelecek. Yeşil dönüşüm konusunda AB ve Türkiye’nin maksat, mevzuat ve siyasetleri ne kadar uyumlu olursa bu Türkiye’yi AB’ye o kadar yakınlaştırır.
Finansman konusuna gelirsek, Türkiye ve AB ortasında mali işbirliği için kullanılan birtakım enstrümanlar aslında var.
Türkiye, önümüzdeki periyotta yeşil iktisadın kilit kıymette olacağı üyelik öncesi finansman süreçlerinin de bir modülü. Elbette, bu sürecin yalnızca kamu kaynakları ile finansmanı mümkün değil. Özel bölümün de bu sürece kayda kıymet ölçüde yatırım yapması gerekecek. Yeşil dönüşüme erken yatırım yapanlar, geleceğin piyasa liderleri olacak.
Bildiğiniz üzere pandemi sürecinden geçiyoruz. Bu pandemiyi sona erdirecek aşılama sürecinin hayata geçirildiğini görüyoruz. Fakat iklim değişikliği sıkıntısını çözmek için hiçbir vakit bir aşı bulamayacağız. Tüm kesimlerin temsilcilerinin bu sorunu çözebilmek için birlikte çalışması gerekecek. “
“AB’de Yeşil Mutabakat için dayanılmaz bir yatırım planı olduğunu görüyoruz”
PROF. DR. FİLİZ KARAOSMANOĞLU – İSTANBUL TEKNİK ÜNİVERSİTESİ ÖĞRETİM ÜYESİ; SÜRDÜRÜLEBİLİR ÜRETİM VE TÜKETİM DERNEĞİ LİDERİ
“Hepimizin Yeşil Mutabakat’ı ve önümüzdeki on yıldaki değişimi güzel anlamamız gerekiyor. Hem üretimde hem tüketimde ortaya çıkardığı karbon ayak müsaadeden dolayı güç dalı bu süreçte kıymetli. Bizi en çok eser bünyesinde gizli karbon ayak izinde gücün hissesi ilgilendiriyor. Bunu düşündüğümüzde, güç tedarik zincirinde, üretim ve arzında değerli değişimler olacak.
AB müktesebatına ahenk sürecinde güçle ilgili güzel adımlar attık, dalda yenilenebilir kaynaklı yatırımlar artıyor, güç verimliliğinde büyüyen bir muvaffakiyete imza atıyoruz. Lakin siyaset yapıcılara da düşen misyonlar var, bunlar lakin yeşil finansmanla, AR-GE ve inovasyonla mümkün olabilir. AB’de Yeşil Mutabakat için fevkalade bir yatırım planı olduğunu görüyoruz. Ülkemizde dalları desteklemeye yönelik adımlar var lakin bu başlıkta bir yatırım planı yok. Ülkemizde başta kağıt, cam, seramik, demir-çelik, alüminyum üzere güç ağır dallar, maliyetlerinin en değerli kısmı güçten geldiği için değişmeye çalışıyor. Bu süreçte TBMM’de bir an evvel kabul edilmesini beklediğimiz iklim kanununu ve emisyon ticaret sistemi tebligatını önemsiyorum. Bunlarla sanayicimizin ve yeni yeşil yatırımların önünü açmamız lazım.
Bu süreçte eserlerimiz için AB yeşil pasaport sorabilir. Bu nedenle her bölümün karbon ayak izini düşürme yoluna çıkması lazım. Lakin bu süratli bir süreç olamaz. Kesimlere mahsus belirlenecek hudut pahaya hazır olmak için kuruluşlarımız bir an evvel sürdürülebilirlik idaresine ve karbon idaresine başlamak zorundalar. Bu geçiş ve dönüşümü sağlamak için doğalgazı ayrıcalıklı bir yere koyuyorum. Burada doğalgazın çıkarılması, taşınması ve kullanılması çok değerli. Doğalgazın giderek elektrik üretimindeki hissesinin azalarak kara ve deniz nakliyeciliğinde, başta yeşil alanlarda ve nakliyecilikte kullanımının giderek artmasının gereğine inanıyorum. Bu bağlamda, güç üreticilerimize, elektrik üreticilerimize düşük karbon ayak izli elektrik üretimi vazifesi düşüyor. Üretimde güç kullananların da güç verimli üretim yaparak varsa yenilenebilir güç kaynak garanti dokümanlı elektrik tedarikiyle, ihracat eserlerinin karbon ayak izini düşürmelerini öneririm. “
Yeşil Mutakabat’ın getireceği yükümlülükler
- AB, Yeşil Mutabakat ile karbon salımını sıfıra indirmeyi hedeflese de, global ısınmayla çabanın yalnızca Avrupa’nın sorumluluğu olmadığını savunuyor.
- AB, bu planla AB’ye ihracat yapan ülkeleri de karbon emisyonlarını azaltmaya teşvik etmeye, hatta zorlamaya hazırlanıyor.
- Bu çerçevede en kıymetli düzenleme hudutta karbon düzenlemesi ya da bilinen ismiyle karbon vergisi olabilir. Bu düzenleme, üretiminde ağır karbon salımına yol açan eserlerin AB’ye girişinde ek vergiye tabi tutulması manasına gelecek. Bu eserlerin AB pazarında rekabet gücünü önemli oranda kaybetmesine yol açacak.
- Emisyon Ticaret Sistemi (ETS) isimli düzenek ile karbon fiyatlaması yapan AB, bu mekanizmayı AB’ye ihracat yapan ülkeleri de kapsayacak halde genişletebilir.
- Kömürü ağır kullanan Balkan ülkeleri ve kimi AB üyeleri, pak güce süratli geçişin mümkün olmadığını belirterek, doğalgaz üzere emisyon oranı düşük yakıtların geçiş sürecinde kullanımına yeşil ışık istiyor.
AB’nin değişim ve dönüşüm projesi: Yeşil Mutakabat
- İnsanlığın karşılaştığı en büyük krizlerden biri olan global ısınmanın geri dönüşsüz felaketlere yol açmaması için, sıcaklık artışının 1,5°C ile sınırlanmasına çalışılıyor.
- Kasım 2019’da Avrupa Parlamentosu, Avrupa Komisyonu’ndan tüm plan ve teklifl erini 1,5°C maksadına uyarlamasını istedi.
- Aralık 2019’da Avrupa Komitesi, AB Yeşil Mutabakatı isimli yol haritasını kamuoyuna açıkladı.
- AB Yeşil Mutabakatı, Avrupa’nın 2050 yılına kadar karbon emisyonlarını sıfırlayan ya da öbür bir deyişle “karbon nötr” hale gelen birinci kıta olmasını hedefliyor.
- Avrupa Kurulu Lideri Ursula von der Leyen, Yeşil Mutabakat planını Avrupa’nın ‘Ay’a ayak basma anı’ olarak tanımlıyor.
“Türkiye’nin mevzuat açısından çok önemli eksiği yok”
ELİF DÜŞMEZ TEK – DELOİTTE TÜRKİYE GÜÇ VE DOĞAL KAYNAKLAR KESİM BAŞKANI
Yeşil Mutabakat’ı (YM) sera gazı emisyonları perspektifinden güç dalıyla ilişkilendiriyoruz. Küresel ölçekte sera gazı emisyonlarının üçte ikisinden güç bölümü sorumlu, bunu sanayi dalı izliyor. 2018 TÜİK sayılarına nazaran, Türkiye’deki emisyonların yüzde 72’si güç kesimi, yüzde 13’ü de sanayi dalı kaynaklı.
YM ve hudutta karbon düzenlemesinin getirebileceği maliyet yükü sanayi bölümünde tedirginlik yaratıyor. TÜSİAD tarafından açıklanan Ekonomik Göstergeler Merceğinden Yeni İklim Rejimi Raporu’na nazaran Türkiye’de çimento dalı en çok etkilenecek bölümlerin başında geliyor. Bunu otomotiv, makine, demir çelik ve dokumacılık izliyor. İhracata husus olan güç ağır 24 dalın hudutta karbon düzenlemesinden dolayı karşılaşacağı toplam maliyet yıllık 1,8 milyar Euro olarak hesaplanmış.
Türkiye yatırıma ve daima finansmana muhtaçlığı olan bir ülke. Memleketler arası finans kuruluşları bir taraftan sorumlu yatırımlar yapılmasını sağlayıp öteki taraftan avantajlı imkanlar sunabiliyorlar. Bu kuruluşlar, desteklenecek projelerde Paris Anlaşması’nın şartlarına ahengin kesinlikle denetim edileceğini belirtiyorlar. Bu nedenle, dönüşümün finansman ayağında, biz Paris Anlaşması’nı onaylayalım yahut onaylamayalım, iklim değişikliğine ahenk önümüze çıkacak üzere görünüyor.
Aslında Türkiye’nin mevzuat açısından çok önemli eksiği yok, AB müktesebatına ahenkte güzel bir noktadayız. Bizim şu anda, bilhassa güç dönüşümünü desteklememiz ve güç kesiminin tüm paha zincirinde maliyet bazlı fiyatlandırmayı uygulamamız gerekiyor. Bu, bizi yenilenebilir gücün mevcut piyasa sistemiyle, artık ek teşviklere gereksinim olmadan desteklenebildiği bir yere yanlışsız götürecek. Güç dönüşümü ve gücün geleceği Yeşil Mutabakat ile birebir örtüşüyor, yani dağıtık gücün hayatımıza girmesi, elektrifikasyonun artması ve yenilenebilir güce yoğunlaşılması karbonsuzlaşmayı sağlayan anahtar diyebiliriz.”
“Bu süreçte biz de 2050’ye kadar giden bir ekonomik programa sahip olacağız”
PROF. DR. İTİMAT SAK – TEPAV BÖLGE ÇALIŞMALARI PROGRAM YÖNETİCİSİ
Yeşil Mutabakat (YM) sürecinde Türkiye olarak bir planımız yokmuş üzere görünüyor. Birincisi, Paris İklim Anlaşması’nı lakinsiz, fakatsız bir an önce onaylamak gerekiyor. İkincisi de, muahede çerçevesinde daha gerçekçi, daha önemli bir niyet beyanı hazırlamamız gerekiyor. Yani biz bu YM sürecine nasıl intibak edeceğiz, işletmelerimizin verimliliğini ve rekabet gücünü nasıl arttıracağız, bununla ilgili bir plan yapmamız gerekiyor. Münasebetiyle güçte yapılacak yatırımları şimdiden düşünmeye başlamak gerek. O plan özel kesimin önümüzdeki devirde neye intibak edecekleri, hangi alana hakikat yönelecekleri konusunda bir yol haritası olacak. Türkiye Avrupa’daki partnerlerimizle bir arada, sonda karbon vergisi düzenlemesinden finansman imkanlarına kadar, devam eden tartışmaların içerisinde güçlü bir biçimde olmak istiyorsa Paris Anlaşması’nı onaylamalı.
YM’nin korumacılık tedbiri olarak tasarlanmış bir siyaset olmadığını düşünüyorum. Bence AB gerçekleştirmek istediği teknolojik sıçramayı karbon bazlı olmayan bir büyümeyi mümkün kılacak yeni teknolojiler vasıtasıyla yapmak istiyor. Münasebetiyle kendi endüstrisi açısından süratli verimlilik artışları ve paha yaratacak yeni alanlar oluşturmaya çalışıyor. Bu, bir iklim siyasetinin kesimi üzere görünüyor lakin bu aslında bir sanayi ve ticaret siyaseti. Zira o sanayi siyasetini uygulamaya başladığında kendi şirketlerinin maliyetlerini arttırdığı için AB’nin dışarıdan gelecek mallara da benzeri bir maliyeti eklemesinin yanlış olmadığını düşünüyorum.
Lakin bu sürece yarın olacakmış üzere de bakmamak gerekiyor, bu 2030’a, sonra 2050’ye kadar giden bir süreç. Münasebetiyle bu süreçte biz de 2050’ye kadar giden bir ekonomik programa sahip olacağız. Büyük şirketlerin bu sürece intibakı çok daha kolay olacak lakin KOBİ’ler açısından özel olarak ne yapmak gerektiğini daha önemli düşünmek gerekiyor. Türkiye’nin bilhassa bu süreçte AB’ye bu adil dönüşüm çerçevesinde ne istediğini düzgün anlatması lazım. Kömür ağır bölgelerimiz bu geçişten orta vadede olumsuz etkilenecek, münasebetiyle bölgesel kalkınma planları, bölgesel takviyeler isteyebiliriz.”
“Yeşil Mutabakat sürecini bir vergi anlayışına dönüştürürsek monopolleşme olur”
YAŞAR ARSLAN – TÜRKİYE DOĞAL GAZ DAĞITICILARI BİRLİĞİ (GAZBİR) LİDERİ
“Yeşil Mutabakat sürecini bir vergi anlayışına dönüştürürsek yalnızca maliyet artışı, rekabette kimilerinin yok olması, kimilerinin inhisar pozisyonuna gelmesi manasına gelecek. Bu süreçte Türkiye üzere Avrupa’nın paydaşları pozisyonundaki ülkelerin verilecek takviyelerden neler alacağı ve neleri iyileştirebileceği çok değerli. Bu sürece hazırlık için bilhassa güç kesimi açısından mevzuat altyapısı konusunda şu anda ağır bir çalışma var, ancak AB’nin kararları da şimdi netleşmedi. Bizim bilhassa verimlilikle ve gücün birtakım çeşitlerinde yapacağımız dönüşümlerle kazanacaklarımız var, bu yolda da önemli bir yol haritası çizmemiz gerekiyor.
Doğalgazın bu süreçteki yerine bakarsak, doğalgaz Türkiye’de etraf faktörleri göz önüne alınarak yaygınlaştırıldı. Şu an her vilayette, ilçelerin yüzde 50’den fazlasında doğalgaz var. Sanayi ve öteki dallarda doğalgazla karbon salımını önemli bir halde düşürdük, lakin bunlar kâfi değil. Yaptığımız çalışmalarda boru çizgilerimizi yüzde 20’ye kadar hidrojen karışımıyla kullanmanın mümkün olduğunu gördük, önümüzdeki yıl yeni bir projeyle bir yerleşim alanına yüzde 20 hidrojen karışımlı doğalgaz sağlayacağız. Bu yıl hayata geçireceğimiz yeni projeyle yenilenebilir gaz üretimi ve yenilenebilir gaz enjeksiyonu sistemi üzerinde çalışacağız. Doğalgazda yenilenebilir kaynakları kullandığımızda bunu belgelendirebilmek için çalışmalar başlatacağız. Bu olmadığı takdirde gümrüklerde yeşil güç sertifikası ezası yaşayabiliriz.
Yapılan çalışmalarda, Türkiye’de doğalgazın 50 milyar metreküp düzeyindeki tüketiminin süreceği görülüyor. Biz de bu süreçte GAZBİR, EPDK ve Güç Bakanlığı ile birlikte, hidrojen projesini hayata geçirip pak güç laboratuvarı kurduk. Burada hidrojeni hangi yüzdelerde sistemimizde kullanabileceğimizi ve yeşil hidrojen elde etme konusunu çalıştık. Kendi rüzgar ve güneş panellerimizden ürettiğimiz elektrikle bunu yaptık, lakin bunlar laboratuvar seviyesindeydi. Artık artık bunu uygulama evresine geçiyoruz, böylelikle doğalgaz sınırlarının daha faal kullanılması manasında da gelişme kaydetmiş olacağız.”
“Paris Muahedesi’ni onaylayıp taahhütte bulunmazsanız finansman hayal”
MEHMET DOĞAN – GAZDAY GENEL MÜDÜRÜ
“Yeşil Mutabakat (YM) sürecinde ülke olarak her şeyden evvel Paris Anlaşması’nı imzalamamız ve bir taahhütte, yol haritamıza dair yazılı bir niyet beyanında bulunmamız gerekiyor. Bunun beraberinde karbon hesaplarının nasıl yapılacağı, fabrikaların yahut endüstrinin bunu nasıl hesaplayacağı, nasıl raporlayacağı, bunun alt tedarikçilerine nasıl yansıyacağı üzere birçok mevzu geliyor. Siz siyasetinizi belirlerseniz sanayi de bunu belirlemek zorunda kalacak, bu zincir domino taşları üzere devam edecek. Türkiye’de faaliyet gösteren yabancı şirketler kendi stratejilerini hazırlayıp bunu uygulamaya başladılar. Bu şirketler ‘Türkiye’de ben bu stratejiyi uygulayamazsam Türkiye’deki fabrikamı kapatacağım’ diyorlar. Başta Paris Mutabakatı olmak üzere taahhütte bulunmazsanız finansman beklemek de hayal olur.
Yeşil dönüşüm sürecinde kurtarıcı gözüyle bakılan hidrojen birtakım bölümlerde yararlı olabilir fakat her yerde yararlı olamaz. Mesela artık kömür santrallerini kapatsanız elektrik üretiminden kaynaklanan emisyonu yüzde 40 kesiyorsunuz, lakin bunu yapmak bile çok kolay değil, Doğalgaz ve türbin üreticilerinin devreye girmesi, açığı kapatmak için ağır bir üretime başlaması lazım, bu bile uygulanması kolay olan bir şey değil.
Bu süreçte evvel biraz vakit kazanmamız lazım. Vakit kazanmanın birinci yolu kömürü acil olarak kesmektir. Bu 2050 maksadını ötelemek, yanlışsız güç bileşimini elde etmek için vakit verir. İkincisi, kullandığımız enerjiyi azaltmamız lazım. Güç verimliliğine çok kıymet verilmesi, elektrik kullanımını daha yaygın hale getirmemiz ve mümkün olduğu kadar yenilenebilir güç üretimini arttırmamız lazım. Yerinde karbon yakalama da değerli ve hidrojene göre daha mantıklı. Elektrik üretiminde de daha az karbon emisyonu sağlayan yakıtlar, mesela doğalgaz çok daha mantıklı bir yakıt.”
Türk şirketleri nasıl hazırlanmalı?
- Bugüne kadar karbon salımı konusunda yasal yükümlülükle karşılaşmamış olan Türk şirketleri, karbonsuzlaşma performansını güzelleştirici adımlar atmalı.
- Üretimin her evresinde karbon salımını düşürmenin yollarını aramalı. Birlikte çalıştıkları yüklenici şirketleri ve kendilerine eser sağlayan tedarikçileri de bu tarafta eğitmeli ve yönlendirmeli.
- Karbon denkleminin çok değerli bir bileşeni olan güç konusunda etrafla barışık tahlillere yönelmeli.
- Şirketler, bölüm dernekleri ve kamu kurumları işbirliği kurarak bu dönüşüm için ayrılacak AB fonlarına ulaşmanın yollarını aramalı.
- Karbonsuzlaşma performansının ulusal seviyede uygunlaştırılması için kamu kurumlarıyla istişare kurulmalı.
Türkiye nasıl etkilenecek?
- Yeşil Mutabakat ile karbon emisyonlarını düşürme zaruriliği, hem kömürü ağır kullanan AB üyelerini hem de AB ile ticaret bağı güçlü olan Türkiye üzere ülkeleri önemli halde etkileyecek.
- Avrupa’ya ihracat yapan Türk şirketleri ve karbon-yoğun dallar, hudutta karbon düzenlemesinin tesirlerini direkt hissedecek.
- Kömür kadar kirletici bir güç kaynağının Yeşil Mutabakat sürecinde kendine yer bulması olanaksız. Türkiye’de ise elektrik üretiminde kömürün hissesi yüzde 35-40 seviyesinde. Yüksek ısı gerektiren üretim dallarında de kömür hala değerli yer tutuyor.
- Türkiye’nin Avrupa’ya ihracatının büyük kısmını oluşturan otomotiv, makine ve ekipman, demirçelik, çimento, seramik ve cam sanayiinde üretim maliyetleri etkilenecek.
