Cumhuriyet Halk Partisi’nin (CHP) Kasım 2020’de, Cumhurbaşkanı ve AKP Genel Lideri Tayyip Erdoğan’ın damadı Berat Albayrak’ın Hazine ve Maliye Bakanlığı vazifesinden istifasının akabinde gündeme getirdiği Merkez Bankası döviz rezervlerindeki 128 milyar dolarlık “erime” tartışması, büyüyerek devam ediyor.
Muhalefetten, Merkez Bankası’nın “eriyen rezervleri”nden sorumlu tuttuğu iktidara bu süreçte sık sık “Bu satış hangi sistemle yapıldı? Hangi tarihlerde yapıldı? Hangi kurdan, ne kadar döviz satıldı? Bu ticaretin alıcıları kimlerdi? Bu satış sürecinin altında kimin imzası var?” soruları yöneltilirken, Merkez’in, tartışılan satışları neden Hazine/kamu bankaları üzerinden yaptırdığı da sorgulandı.
İktidar kanadından da “ekonomik tuzaklarla çaba için kullanıldı”, “böyle bir satış olmadı”, ” kasada”, “yer değiştirdi” üzere çelişkili cevaplar geldi. Durumun direkt muhatabı olan Merkez Bankası’ndan yapılan açıklamada ise, “Protokolle sıhhatsiz fiyat oluşumunun engellenmesine, döviz piyasalarındaki arz-talep istikrarına ve likidite tesisine katkıda bulunuldu” denildi.
Birinci yaptığı açıklamda, “Planlı ve denetimli döviz süreçleri yapıldı” diyen Cumhurbaşkanı Erdoğan, son açıklamasında da, “Aslında bakarsanız ortada 128 milyar dolar diye gerçekle bağlantısı olan bir sayı yok” diyerek 4 kalem sıraladı ve bunların 165 milyar dolar ettiğini söyledi:
“30 milyar dolar cari açığın finansmanı için kullanılmıştır. Yabancı sermaye çıkışı için kullanılan sayı 31 milyar doları bulmuştur. Gerçek bölümün döviz cinsinden borcunu azaltmak için talep ettiği kaynak da 50 milyar dolara ulaşmıştır. Vatandaşlarımız da 54 milyar dolar karşılığı döviz ve altın alarak tasarruf tercihlerinde değişikliğe gitmiştir.”
Ekonomist Atilla Yeşilada, iktidar kanadından gelen açıklamaları ve “128 milyar dolar”ın akıbetini T24‘e kıymetlendirdi.
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın “Ekonominin aktörleri ve vatandaşımız ortasında dolanıma girmiş, yani yer değiştirmiş, lakin sonuçta birçok yeniden ülkemizin bedeli olarak yurt içinde kalmıştır” sözüne ait olarak konuşan Yeşilada, “Ciddiye alınacak bir cevap olmadığını ve tatmin etmediğini” söyledi.
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın saydığı 4 kaleme işaret eden Yeşilada, “Cumhuriyet kurulduğundan beri bunlar var. Merkez Bankası daha evvel hiç döviz satmadan, rezervleri etkilenmeden bu gereksinimleri, kendi iç dinamikleri vasıtasıyla karşılamıştı. Neden bir yılda oldu bunların hepsi? Neden bâtın, el altından, Hazine vasıtasıyla yapılıyor bu satışlar?” diye sordu.
“Gösterilen bütün sebepler palavra, bu para harcanmış gitmiştir”
İktidarın açıklamalarıyla ilgili olarak “Gösterilen bütün sebepler yalan” diyen Yeşilada, “Berat Albayrak kayınpederine yaranmak istedi. Kayınpederi, ‘Bana düşük faiz ver’ diyordu. Düşük faiz de Türkiye’de her vakit dövizin yükselmesine neden olmuştur. Bu da daima kayınpederini rahatsız ediyordu. O vakit gayrimeşru yollara başvuruldu” görüşünü savundu.
Yeşilada, 2019 lokal seçimleri öncesini işaret ederken şu görüşü lisana getirdi:
“Bu andan itibaren Merkez Bankası’nın bilhassa kamu bankalarına döviz aktardığını gördük. Kamu bankaları da bunu satmaya başladı, bu halde belirli etti kendini. Londra’da swap faizleri inanılmaz biçimde 1000 küsurlara yükseldi. Yabancı gazetelerin haberleriyle de kamu banklarının ağır ölçüde döviz sattığı belirli oldu. Kamu bankalarında o kadar döviz yok. Merkez Bankası’nın kendine ilişkin olan öz kaynağı olan, serveti olan dövizlerinin hepsi erimiştir. Merkez Bankası eksidedir, bankalara borçludur. Merkez Bankası’nın elindeki rezervler, bankalardan teminat olarak aldığı, çeşitli enstrüman yoluyla borçlandığı rezervlerdir. Bu para harcanmış gitmiştir, Türkiye’nin net varlıklarından eksilmiştir. Bunun tartışması yapılamaz.”
“AKP’lilere peşkeş çekilmemiştir; bir menfaat temini olarak yorumlanamaz”
Yeşilada, şöyle devam etti:
“AKP’lilere peşkeş çekilmiş midir? Hayır. Alanlar ortasında AKP’liler olabilir ancak bu bir menfaat temini olarak yorumlanamaz. Piyasa açıktır. Olağanda döviz sürecinde iki banka birbiriyle alıp satar, artlarında son müşteri vardır. Hasebiyle bunların kim olduğunu banka da bilemez, X bankası, Y bankasına satıyorsa; birbirlerinin müşterilerini bilemezler.
Bu paranın, takribi olarak, 35 milyar dolarını yabancılar aldı. 30-40 milyar doları da dış ticari açığını finanse etmeye gitti. Geri kalanını da vatandaş ve şirketler aldı; yine döviz olarak bankalara yatırdılar. Kerim Rota’nın ‘devri daim makinesi’ benzetmesi hakikat.”
“Akıl almaz boyutta ulusal servet harcandı”
“Vatandaş, Türk Lirası’nı verdi, kredi ucuz olduğu için herkes kredi çekip döviz alıyordu, bankalara yatırdı. Bankalar da kanun gereği, kendilerine yatırılan dövizin bir kısmını Merkez Bankası’na verdiler. Merkez Bankası da bunu aldı, yine kamu bankalarına sattı. Böylelikle devranı daim makinesi bozulmadan yürüdü. Ancak her seferinde Merkez, kendi cebinden, öz sermayesinden kamu bankalarına para aktardı. Geldiğimiz noktada Merkez’in bankalara ya da piyasaya borcu 60 milyar dolar civarı oldu. Naci Beyefendi devrinde biraz düzeldi. Akıl almaz boyutlarda ulusal servet harcandı gitti.”
Yapılan süreçlerde usulsüzlük kelam konusu mu?
“Kesinlikle! Aslında Sayın Lütfi Elvan da söylüyor… 2017’de zımnî protokol imzalıyorsunuz, bilinmeyen protokol yok ki mevzuatta. Türkiye tarihinde, Merkez Bankası’nın döviz süreçlerinin Hazine’ye devranı diye bir şey yok. Merkez Bankası kanunlara nazaran bağımsız bir kurum, neden Hazine’ye devrediyorsunuz? Bunlar hiç görülmemiş, yapılamamış uygulamalar. Bu türlü bir protokol yapıldıysa bunun açıkça izah edilmesi gerekir. ‘Bu tarihten sonra, şu nedenden ötürü TCMB ismine döviz satışını kamu bankaları yapacaktır’ diye açıklanması gerekir.”
“Berat Albayrak kayınpederine yaranmak istedi”
“Gösterilen bütün sebepler palavra. Gerçek bir taneyse o gerçek daima tekrarlanır gerisi hukuka havale edilir. Ortada gerçek yok ki. Berat Albayrak kayınpederine yaranmak istedi. Kayınpederi, ‘Bana düşük faiz ver’ diyordu. Düşük faiz de Türkiye’de her vakit dövizin yükselmesine neden olmuştur. Bu da daima kayınpederini rahatsız ediyordu. O vakit gayrimeşru yollara başvuruldu. Göstermeden döviz satacaksın, BDDK’ya emredeceksin ki bankaların başına vursun… Yapılan usulsüzlük sadece bu değildi. Bankalar yer yer dövizde baskı oluştuğunda yabancı bankalara TL satmayı reddettiler onlar döviz alamasınlar diye. Bankalar BDDK’nın eliyle işaret ettiği firmalara ucuz kredi verdiler. Banka müdürlerinden bunu iş icabı duyuyorum. Ağır bir baskı uygulandı bankalara. Ucuz kredi vermeleri, makul kurumlara vermeleri ve Albayrak emrettiğinde yabancı kuruluşlara TL satmamaları için.”
“Hem kimyasal silah kullanmışsınız, hem de savaşı kaybetmişsiniz, bunun ismi aptallıktır”
“Berat Albayrak zulüm periyodu yaşadık. Finansal piyasa kuralları ihlal edildi. Bunun tek gayesi Berat Albayrak’ın kayınpederine yaranmasıydı. Hiçbir halde, Türkiye Cumhuriyeti Devleti, hatta AKP iktidarı, hele hele milletin menfaatleri göz önüne alınmadı. Şayet bütün bu yapılanların sonucunda TL dolara karşı bedel kazansaydı, ya da enflasyonun altında bedel kaybetseydi ‘pekiyi’ derdik. ‘Sonuçlar, sistemleri haklı çıkarır, yapılanlar yanlışsız değil lakin kazandık sonunda’ derdik. Lakin anılan devirde TL Arjantin Pesosu’ndan sonra dolara karşı en çok bedel kaybeden para ünitesi oldu. Demek ki fuzuli gitmiş bunlar. Hem kimyasal silah kullanmışsınız, hem de savaşı kaybetmişsiniz. Bunun ismi aptallıktır. Palavra söylemek ve aptallıktır.”
“Albayrak şahsen sorumlu; Cumhurbaşkanı, Albayrak periyodunda hiç yapmadığı bir şeyi yaptı”
Berat Albayrak, direkt olarak sorumlu 128 milyar dolar sıkıntısında. Cumhurbaşkanı, Albayrak devrinde hiç yapmadığı bir şeyi yaptı. Ne Mehmet Şimşek’e, ne Ali Babacan’a… Onlara güvenmediği kadar Berat Albayrak’a güvendi, iktisat ve finansal piyasalarda tüm yetkiliyi ona devretti. Merkez Bankası’nın başındaki şahıs da Albayrak’ın imza memuruydu. BDDK’nın başındaki şahıs ve kamu bankalarının başındaki şahıslar da direkt olarak onun altına çalışan memurlardı. Bu şahısları hiç sorumlu tutmuyorum, o devirde ne yapıldıysa hepsi Albayrak’ın bilgisi ve buyruğu doğrultusunda yapılmıştır, bütün olanlardan şahsen sorumludur. Olan bitenlerin birçoklarının da Sayın Erdoğan’ın farkında olduğunu düşünmüyorum.”
Atilla Yeşilada
“‘Erdoğan’ın ben artık yoruldum, öteki biri yönetsin’ demesi lazım”
“Merkez Bankası prestijini nasıl geri kazanabilir, rezervler nasıl toparlanabilir” sorusuna da karşılık veren Yeşilada, şöyle devam etti:
“Erdoğan’ın ben artık yoruldum, öteki biri yönetsin, demesi lazım. Kredibilite vakitle ve icraatla kazanılır. Lafla değil, o da 5 yılda kazanılır. Bizim enflasyon geçmişimizi ve yatırımcıya palavra söyleme geleneğimiz uzun bir periyoda dayanıyor. Demek ki bu palavra söyleyenleri değiştirip kol keseceksiniz. Öteki yolu yok.”
“Merkez Bankası’nın açıklamasının hususla alakası yok”
Merkez Bankası Lideri’nin “Ayrıcalıklı döviz süreci gerçekleştirilmedi” ve “Sıhhatsiz fiyat oluşumunun engellenmesine katkıda bulunuldu” açıklamasını da yorumlayan Yeşilada, “‘Çuvalla taşıdınız, yandaşlara dağıttınız’ denmiyor ki. ‘Niye bunu satmaya gerek duydunuz’ deniyor. Merkez Bankası’nın bütün dünya bankacılık teamüllerine nazaran döviz piyasalarına müdahalesi için aşikâr şartları vardır. 1- Spekülasyon vardır. Varsa söyleyin, kim yaptı? 2- Sıhhatsiz fiyat oluşması demek ya dövizde ya da TL’de alıcı yahut satıcı yok olmuştur demek. Bunun da ispatı çok kolay. Haydi gösterin, kayıtlar açık. Albayrak devrinde bunların hiçbiri gerçeklemedi.”
İktidar cephesinde kim, ne dedi?
Muhalefetin ‘eriyen döviz rezervi’ ieleştirileri büyüyerek devam ederken, iktidar cephesinden birinci açıklamayı, Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan 22 Şubat’ta yaptı:
‘‘Salgınla birlikte milletlerarası alanda ortaya çıkan finansal dalgalanmalara karşı önlem geliştirmesi gerekiyordu. Planlı ve denetimli döviz süreçleri yapıldı. Bu süreçlerin tamamı piyasa kuralları çerçevesindedir ve hukuka uygundur. Ne dövizin buharlaşması ne haksız yarar kelam bahsidir.”
Erdoğan, 24 Şubat 2021’deki AKP küme toplantısında da CHP başkanı Kemal Kılıçdaroğlu‘nun sık sık sorduğu 5 soruya da şöyle karşılık verdi:
“Ekonomiler önemli bir daralma yaşarken, Türkiye büyümesini sürdürebilen az sayıdaki devlet ortasında yerini aldı. Ekonomik tuzaklarla gayret ederken, yeni bir finansal dalgalanma oluşturmak isteyenlere elimizdeki tüm araçları kullanarak fırsat vermedik. Dövizlerin kıymetli bir kısmı bu gayrette kullanılmıştır. Kuru ve faizi yükseklere taşıyarak toplumsal düzensizlik peşinde olanların oyununu bozduk.”
Yiğit Bulut: Bu türlü bir satış yapılmadı
Erdoğan’ın açıklamasından iki gün sonra, 26 Şubat 2021’de Cumhurbaşkanı Başdanışmanı Yiğit Bulut da hususla ilgili konuştu:
“Ortaya atılan argümanlar birinci husustan çürüyor. 128 milyar doları 7-8,50 lira ortasında sattılar, piyasaları denetim etmek için. O vakit yeniden yanlışa düşüyorsunuz. Şayet 7-8,50 ortasında 128 milyar dolar sattıysak bunun ortalaması 7,75’e gelir. 7,75’ten sattığımız doları geçtiğimiz hafta 6,80-7 ortasında geçtiğimiz haftalarda geri aldıysak yaklaşık yüzde 10-15 ortasında kar etmiş olmamız gerekiyor. Yaklaşık 13 milyar dolarlık kar etmiş olmamız gerekiyor. Burada teşekkür edilmesi gerekiyor ancak teşekkür edilmesine gerek yok. Zira bu türlü bir satış olmadı.”
Cemil Ertem: Merkez Bankamız pandemi devrinde piyasaya müdahale yapmıştır
23 Mart’ta Cumhurbaşkanı Başdanışmanı Cemil Ertem dedi.
128 milyar dolar sorusu billboardlara taşındı
Öbür muhalefet partilerinin de sık sık gündeme getirmeye başladığı 128 milyar doların akıbetine ait soruları CHP bu sefer vilayet ve ilçe teşkilatlarındaki binalara, ve billboardlara asmaya başladı. Afişler, savcılık ve polis müdahaleleri ile kaldırılsa ve ‘Cumhurbaşkanlığı’na hakaret’ soruşturmaları başlatılsa da kısa müddet içinde büyük ses getirdi.
Hamza Dağ: 128 milyar dolar kasada, havaya mı uçtu?
AKP Genel Lider Yardımcısı Hamza Dağ, 12 Nisan’da CHP’nin kampanyasına reaksiyon gösteren birinci isim oldu. Dağ, muhalefetin sorularına “128 milyar dolar kasada. Yani havaya mı uçtu? Nitekim anlamakta zorlanıyor insan. 128 milyar doları havaya uçursanız nerede saklarsınız? Bu türlü bir soru olabilir mi? Biraz evvel konuştuğumuz şeyler var ya, palavralar… Bir formda bir slogan belirlemişler bunu soruyorlar. Yani, buharlaşma desen buharlaşamaz, bir yere koysan koyamazsın. Sonuç olarak bir kez şunu kabul etmiş oluyorlar. AKP, Merkez Bankası’nın dolar rezervini 128 milyar dolara kadar yükseltti” kelamlarıyla cevap verdi.
Canikli: 36 milyar doları ile altın ithal edilmiştir, 75 milyar doları Türkiye’deki bankalarda
CHP, indirilen afişleri yine yerine asmaya, 128 milyar nerede sorularını farklı formlarda sormaya devam ederken, iktidar cephesinden de birbiriyle çelişkili açıklamalar gelmeye devam etti.
13 Nisan’da AKP Genel Lider Yardımcısı ve İktisat İşleri Lideri Nurettin Canikli, “128 milyar nerede” sorusuna “‘Ucuza dolar satıldı savı kocaman bir palavradır” diyerek cevap verdi:
“128 milyar doların 36 milyar doları ile altın ithal edilmiştir ve bu altınlar Cumhuriyet Altını, bilezik ve gibisi yatırım aracı olarak Türk halkının evindedir. 75 milyar doları Türkiye’deki bankalarda gerçek ve hukukî şahısların hesaplarında durmaktadır. Özel bölüm 43 milyar dolarlık yurt dışına olan döviz borcunu ödemiş. Yabancı portföy yatırımcı 12 milyar dolar satın alarak yurtdışına çıkarmıştır. Tekrar hatırlatalım MB direkt ve dolaylı tüm döviz satışlarını piyasa fiyatından gerçekleştirmiştir. Ucuza dolar satıldı argümanı kocaman bir palavradır. Döviz satışında hiç kimseye farklılık ve ayrıcalık yapılmamıştır. Piyasanın işleyişi prestiji ile bu türlü bir durumun olması da esasen mümkün değildir. Bir doların dahi nereye satıldığı aşikardır. MB’nin direkt yahut dolaylı olarak sattığı dövizi piyasadan satın alanların kimlikleri ve ne kadar döviz aldıkları devletin kayıtlarında yer almaktadır. Sonuç prestiji ile, her şey açık ve net, 128 milyar dolar burada sizin aklınız nerede?”
“Döviz, TL ve altın üzere karşılığı olan malzemelere dönüşmüştür”
15 Nisan’da, AKP Küme Başkanvekili Muhammet Emin Akbaşoğlu, “Piyasaya sürülen döviz, TL ve altın üzere karşılığı olan gereçlere dönüşmüştür. Muhalefet, Merkez Bankası’nın varlıklarına ve ekonomik datalara baktığında bunu zati görüyor lakin palavra ve algı siyaseti ile siyasi sonuçlar devşirmeye çalışıyor…” açıklamasını yaptı.
Uzman Ünal’ın sildiği 128 milyar ‘TL’ paylaşımı
AKP Genel Lider Yardımcısı Uzman Ünal da 16 Nisa’da, “Merkez Bankası rezervlerindeki 128 milyar dolar nerede” sorularına “Türk Lirası” cinsinden yanıt verdi. “Her vakit ‘İnsanı yaşat ki devlet yaşasın’ şiarıyla hareket ettik, etmeye de devam edeceğiz” diyen Ünal ‘128 milyar TL nerede’ diye soranlara gelsin'” diyerek iki tablo paylaştı.
Twitter kullanıcılarının yansıları üzerine ‘128 milyar TL nerede’ sözünü kaldıran Ünal, yeni bir tweet atarak Covid-19 salgını dayanakları kapsamında 60 milyar TL’nin üzerinde takviye verdiklerini belirtti.
Ünal’ın paylaştığı tabloda işsizlik fonu ve ‘Biz Bize Yeteriz’ kampanyasından elde edilen gelirler de yer aldı.
Merkez Bankası Lideri: Süreçler, o günkü piyasa şartları ve fiyatları çerçevesinde yapıldı
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Başkanı Şahap Kavcıoğlu da 16 Nisan’da yaptığı açıklamada, “Herhangi bir bölüme, banka yahut firmaya ayrıcalıklı döviz süreci gerçekleştirilmesi kelam konusu değil” görüşünü lisana getirdi.
Kavcıoğlu, “döviz alım-satımlarının uyum içerisinde yapılabilmesi için” Şubat 2017’de Hazine Müsteşarlığı ile protokol imzaladıklarını belirtti ve şunları söyledi:
“Protokolle sıhhatsiz fiyat oluşumunun engellenmesine, döviz piyasalarındaki arz-talep istikrarına ve likidite tesisine katkıda bulunuldu. Kelam konusu döviz süreçleri, süreç platformları üzerinden o günkü piyasa şartları ve fiyatları çerçevesinde gerçekleştirilmiştir. Rastgele bir kesite, banka yahut firmaya ayrıcalıklı döviz süreci gerçekleştirilmesi kelam konusu değildir.”
Hazine ve Maliye Bakanı Lütfi Elvan da, 19 Nisan’da, 2017’de imzalanan protokole işaret ederek, “Hazine hesapları üzerinden döviz alım ve satım süreci Merkez Bankası tarafından gerçekleştirilmiştir. Burada Merkez Bankası’nın muhabir bir banka aracılığıyla bu alım ve satım süreçlerinin elektronik süreç platformlarında gerçekleştiğini görüyoruz” açıklamasını yaptı.
Elvan: Usul eleştirilebilir ancak ‘yolsuzluk’ ithamları hakikat değil
Elvan “Merkez Bankası fevkalâde bir durumda direkt süreç yapabiliyor. Hazine ile Merkez Bankası ortasında protokol imzalandı. Döviz alım ve satım süreci Hazine hesapları üzerinden Merkez Bankası tarafından gerçekleştirilmiştir. Burada Merkez Bankası’nın, muhabir bir banka aracılığıyla bu alım ve satım süreçlerinin elektronik süreç platformlarında gerçekleştiğini görüyoruz. Bu platformda piyasa yapan yerli ve yabancı bankalar yer alıyorlar, rastgele bir şahıs yok” dedi.
“Yöntem eleştirilebilir, tartışılabilir lakin ‘yolsuzluk var’ ithamları hakikat bir yaklaşım değil” diyen Elvan şöyle devam etti:
“Bu platformda piyasa yapan yerli ve yabancı bankalar yer alıyorlar, rastgele bir şahıs yok. 2017’de imzalanan protokol yasaldır. Süreçler Hazine hesapları üzerinden MB tarafından yapıldı. Süreçler elektronik platformlarda gerçekleştirildi. Platformlarda süreç yapan taraflar birbirini bilmiyor. Merkez Bankası bilançosunda bu hareketler görülebilir. Dünyada da buna emsal süreçler yapan ülkeler var. Yol eleştirilebilir, tartışılabilir lakin ‘yolsuzluk var’ ithamları hakikat bir yaklaşım değil. Bilgileri açıklamak MB’nin kararı, fakat ben yarar görüyorum. Katiyetle bir yolsuzluk kelam konusu değil.”
Erdoğan: Yer değiştirmiş, birçok tekrar ülkemizin bedeli olarak yurt içinde kalmıştır
Cumhurbaşkanı Erdoğan da, “128 milyar dolar nerede?” sorusuna ait bir defa daha konuşurken, “Nereye harcandı diye yaygarası yapılan 128 milyar dolar, ne buhar olmuştur, ne de haksız ve hukuksuz yere rastgele birilerinin cebine girmiştir. Bu para ve çok daha fazlası, iktisadın aktörleri ve vatandaşımız ortasında dolanıma girmiş, yani yer değiştirmiş, lakin sonuçta birçok yeniden ülkemizin bedeli olarak yurt içinde kalmıştır. Günün sonunda ise, ekonomik işleyişin natürel sonucu olarak, bu paranın çok kıymetli bir kısmı yine Merkez Bankası rezervine geri dönmüştür. Üstelik Merkez Bankası bu süreçleri yaparken ziyan bir yana, son iki yılda 98 milyar lira kar etmiş ve bunu da hazineye aktarmıştır” dedi.
“128 milyar dolar diye bir sayı yok”
Erdoğan, “Aslında bakarsanız ortada 128 milyar dolar diye bir sayı, gerçekle bağı olan bir sayı yok. Merkez Bankası süreçleriyle ilgili tahlili hangi tarihten başlattığınıza, hangi tarihte sona erdirdiğinize bağlı olarak pek çok farklı sayıyla karşılaşabilirsiniz. Piyasa dediğimiz bu dinamik sistemde şu anda bile 100 milyarlarca dolar el değiştirdiği, bunların kıymetli bir kısmı da Merkez Bankası üzerinden değiştiği için sayı her an yenileniyor ve büyüyor” açıklamasını yaptı.
Erdoğan, Merkez Bankası’nın 2019 ve 2020 yıllarında “çok önemli döviz işlemleri” yürütmek zorunda kaldığını belirtti ve 4 harcama kalemi sıraladı ve bunların 165 milyar dolar ettiğini söyledi:
“Son iki yılda Merkez Bankası kaynaklarından 30 milyar dolar cari açığın finansmanı için kullanılmıştır.
Yabancı sermaye çıkışı için kullanılan sayı 31 milyar doları bulmuştur.
Gerçek kesimin döviz cinsinden borcunu azaltmak için talep ettiği kaynak da 50 milyar dolara ulaşmıştır.
Vatandaşlarımız da 54 milyar dolar karşılığı döviz ve altın alarak tasarruf tercihlerinde değişikliğe gitmiştir”
Erdoğan, ayrıyeten, Merkez Bankası’nın da 90 milyar dolara yakın rezervi olduğunu belirtti.
Ekonomistler, durumu nasıl mercek altına aldı?
Uğur Gürses: Döviz rezervleri, ‘arka kapı’ prosedürleriyle kamu bankalarına aktarıldı
Ekonomist Uğur Gürses, “128 milyar dolara ne oldu?” başlıklı yazısında 2019 yılındaki lokal seçimleri işaret ederek, “ekonomi konusunda rastgele bir tedirginlik olmasın diye”, Merkez Bankası’nın siyasi otoritenin buyruğuyla döviz rezervlerini “arka kapı” prosedürleriyle kamu bankalarına aktardığını, oradan da piyasaya örtülü biçimde satılarak eritilmeye başlandığını söyledi.
Gürses, yazısında şu tabirleri kullandı:
“Mart 2019’da başlayan satışlar, İstanbul’daki seçimin yenilendiği Haziran 2019 sonuna kadar 22 milyar doları bulmuştu. Buna ek olarak, kamu bankalarının da kendi bilançolarında, kendi döviz varlıklarını yaklaşık 3 milyar dolar erittikleri gözleniyor. Böylelikle 2019 mahallî seçim sürecinde siyasi direktifle kamunun 25 milyar dolar döviz rezervi erittiği kayda giriyor. Bu durum, Türkiye tarihinde bir birincidir. Zorluklarla biriktirilen döviz rezervlerinin kayda kıymet bir kısmı iç siyasi gayeler için satılmıştı. 2019 Kasım’ında satılan dövizlerin bir kısmı yerine kondu. Böylelikle satılan kısım 12 milyar dolara geriledi. Kamu bankaları cephesinde de 3 milyar dolarlık açık kapatılmışken, Aralık 2019’da yine 4 milyar dolar satılıyordu.
2020’ye geçildiğinde şubatta hareketlenme başladı: 10 milyar daha satılarak, toplam azalış 28 milyar dolara çıktı. Mart-Nisan-Mayıs derken yuvarlayarak yazalım 20-10-10 satışla eritilen fiyat 70 milyar dolara ulaştı.
Mayıs ayında döviz satışları devam ediyor, 6.85’lik bir kur düzeyi savunusu yapılıyordu. Mayıs-Ağustos 2020 periyodunda 30 milyar dolar eritildi.
Haziran-Temmuz-Ağustos-Eylül’de sırasıyla yuvarlayarak 5-5-10-10 derken 100 milyar dolara erişti. Buna ek olarak, yeniden kamu bankaları kendi ceplerinden kendi dövizlerini de sattılar. BDDK tarafından konulan kuralları aşmış üzere görünseler de hiçbir ses duyulmadı. Kamu bankaları, Mayıs-Ağustos ortası yaklaşık 8 milyar dolar daha sattılar. Kamu bankalarının bu açığı, Hazine tarafından yeniden kamu bankalarına döviz cinsi tahvil satılarak kapatıldı. Toplamda 12 milyar dolarlık bir döviz konum açığı, Hazine’ye, kamuya mal edilmiş oldu.
Pekala 128 milyar dolara ulaşamadık? 102 milyar dolarlık bir döviz satışı var, lakin bir de Merkez Bankası’na girişi olması gereken, döviz kazandırıcı süreçlere verilen reeskont kredilerinden gelecek dövizler var. Bu anılan devirde, bu dövizlerin girmesi gerekirken rezervi arttırmadığı onların da eritildiği anlaşılıyor. Bunun da kabaca 25-26 milyar dolar olduğu dikkate alınırsa 128 milyar dolara ulaşıyoruz. Fazlası da var; kamu bankalarının kendi ceplerinden sattığı, daha sonra Hazine tarafından üstlenilen 12 milyar dolarlık satış. Bunu da eklersek 140 milyar dolara ulaşıyoruz.
Çok açık ki mart 2019’dan itibaren başlayan, Ocak 2020’den itibaren de sert biçimde gerileyen bir net döviz rezervi (kırmızı çizgi) var. Ancak ekonomiyi yönetenlere sorarsınız rezervler olduğu üzere duruyordu (Mavi çizgi). Meğer döviz rezervleri eritiliyor, eritilen bu rezervler borçla (yeşil çizgi) yani swaplarla yerine konuyor. Meğer devasa bir erime yaratılıyor. Bir manada, ileride seçimden sonra iktidarı kim devralırsa halı altına saklanmış bir enkaz duruyor.”
Murat Kubilay: Ziyan, yüzlerce milyar TL’yi aşacak
Ekonomist Murat Kubilay da “128 milyar doların akıbeti” başlıklı yazısında, Şubat 2019 prestijiyle, TCMB’nin net rezervlerinin 33 milyar dolara kadar düştüğünü söyleyerek, “Bu periyotta şeffaf olmayan rezerv satış siyaseti başladı” dedi.
Kubilay, “şeffaf olmayan satış politikası”nı “TCMB sattığı kendi rezervlerini piyasadan swap yoluyla ödünç alıyor ve bunu raporlarken bilançosu içinde göstermiyordu. Böylelikle bir taraftan rezervler satılıp kur ve faiz artışları engelleniyor, başka taraftan piyasadan bu para geri borçlanılıyor fakat bilançoda gösterilmeyince rezervler şişik duruyordu. Kerim Rota’nın tabiriyle bir ‘devr-i daim makinesi’ oluşturulmuştu” kelamlarıyla anlattı.
Kubilay, şöyle devam etti:
Pekala, tüm bu dövizler nereye gitti? Satılan 128 milyar dolar karşılığında TCMB kasasında hala 128 milyar dolar ederinde para var, lakin döviz değil TL olarak. Yani para yerinde ancak döviz değil TL formunda.
Problem şu ki yeryüzünde TL basma imtiyazına sahip tek kurum TCMB ve TL’nin memleketler arası seviyede bir karşılığı yok. Yani TCMB kasasındaki döviz ve altının bir manası varken TL’nin hiçbir manası yok. İşte bu nedenle “Rezervler peşkeş çekildi” cümlesi kusurlu olsa da “Rezervler çarçur edildi” cümlesi hakikat. Zira TCMB istediği her vakit TL üretebilir, bunun için döviz rezervlerini heba etmeye gerek yok.
Pekala, satılan dövizleri kim aldı? Herkes! Bunu ayırt etmek mümkün değil, son iki yılda piyasadan isterse 1 dolar olsun döviz alan herkes bu durumdan faydalandı. Alışılmış faydalanmanın ölçüsünü cebin büyüklüğü belirler. Büyük şirketler ve varlıklı kesim daha çok faydalandı, bilhassa de döviz borcu içinde olanlara bir nevi kıyak geçilmiş oldu.
Tüm bu satışlar şeffaf olmayan bir biçimde yapıldı, bu açık bir usulsüzlük. Ötesi, uygulanan bu siyaset başarısız oldu. Sadece döviz kuru ve faiz oranlarındaki yükseliş değil; milyarlarca doların düşük fiyattan satılmasıyla kamu ziyanı oluştu.
Cumhurbaşkanı Erdoğan rezervlerin pandemi nedeniyle satıldığını söylemişti, hâlbuki pandeminin yarattığı ekonomik şok Şubat 2020’de, aylar sonra başladı. Şu andaki dolar kuru ise 8,15. Bu durum kamu ziyanının onlarca milyar TL olduğunu gösteriyor. Üstelik bu rezervlerin önümüzdeki periyotta çok daha yüksek kur düzeyinden yerine konabileceğini düşünürsek ziyan tahminen de yüzlerce milyar TL’yi aşacak.”
Kerim Rota: Türkiye’nin en büyük finans skandalı
Eski bankacı ve Gelecek Partisi Genel Lider Yardımcısı Kerim Rota da “Rulet masasına geri dönüş mümkün mü?” başlıklı yazısında Merkez Bankası rezervlerinin satışının “Türkiye’nin en büyük finans skandalı” olarak nitelendirdi. Satılan rezervin 128 milyar dolar değil, 126,3 milyar dolar olduğunu belirten Rota; 2019’da rezervlerde anlaşışmayan bir düşüş hesapladığını açıklayan ekonomist Haluk Bürümcekçi‘nin tablosundan hareketle, 33 milyar doların 2019’da, 93,3 milyar doların 2020’de satıldığını belirtti.
Rota, “Pandemi, Türkiye’ye gelince aslen 2023 seçimlerine kadar yönetim edebilecek olan “Con Ahmet’in periyodu daim makinesi” 6 ay içinde çatladı. Hükümet pandemi nedeniyle düzgün bir toplumsal dayanak program uygulamak yerine, tek bildiği iş olan faizleri yapay olarak düşürüp, yeni bir kredi balonu şişirmeye başladı. Takviyeye muhtaçlığı olan mecburi kredi kullandı, krediye muhtaçlığı olmayanlar da düşük faizlerden faydalanmak için kredi kullandı. Hatta kredi kullanıp döviz ve altın almasınlar diye bankalar bir işe yaramayacağını bile bile müşterilerine taahhütname imzalattılar. İktisat idaresi dövize olan talebi, rezervlerini daha ağır satarak baskılamaya çalıştı” dedi.
Rota, “gerçek bir aydınlanma” için şu soruların yanıtlanması gerektiğini belirtti:
1- TCMB hangi kuruma hangi tarihte, ne ölçüde ve fiyattan döviz satışı yaptı?
2- Alan kurum/kurumlar bunu birebir tarihlerde kime sattı? Bilançolarında kalan fazla varsa bunu ne yaptılar?
3- Bu satışlar ortalama olarak ve tek tek süreç olarak hangi fiyattan yapıldı?
4- Bu kurum/kurumlardan döviz alan kamu bankaları tıpkı gün içersinde döviz piyasasına hangi fiyattan ne kadar döviz sattı?
5- Kamu bankaları birebir gün içerisinde aşikâr bir ölçünün üzerinde talep eden müşterilerine hangi fiyattan ne kadar döviz sattılar?
6- Kamu bankalarının o günkü alış maliyetinden daha düşük fiyattan yapılan satışlar varsa bunlar kimlere yapıldı?
7-
Son olarak bu 2 yıllık müddette ülkemizin en büyük kaybının harcanan 126,3 Milyar dolardan daha çok TCMB’nin kaybettiği prestiji, şeffaflığı ve hesap verebilirliği olduğunu düşünüyorum. Onu geri kazanmak bu döviz rezervlerini geri toplamak kadar güç olacak.”