*Mahfi Eğilmez
2019 sonunda TCMB’nin swaplar hariç net rezervleri 18,4 milyar dolardı. 2020 sonu prestijiyle bu fiyat eksi 58,4 milyar, 9 Nisan 2021 prestijiyle da eksi 60,6 milyar dolardır. Demek ki TCMB’nin rezervi kalmadığı üzere emaneten kendisinde bulunan rezervleri tamamlaması için bugün prestijiyle 60,4 milyar dolar bulması gerekiyor. Son 15 ayda rezerv kaybı (artı 18,4 milyar dolardan eksi 60,6 milyar dolara inişle) 79 milyar dolar olmuş. 2021 yıl sonunda eksi 58,4 milyar dolar olan rezervler 9 Nisan 2021’de eksi 60,6 milyar dolar olduğuna nazaran rezervlerdeki azalma 2021 yılında durmamış, artmaya devam etmiş görünüyor. Buna ek olarak TCMB Liderinin yaptığı açıklamadan iki kurum ortasında 2019 yılında yapılan (ve bu açıklamaya kadar kamuoyuna duyurulmamış olan) bir protokolle TCMB’nin Hazine’ye döviz sattığı, Hazine’nin de bu dövizleri kamu bankaları aracılığıyla kurun yükselmesini önlemek gayesiyle piyasaya verdiği ortaya çıkmış bulunuyor. Bunları da hesaba katınca kamuoyunda konuşulan 128 milyar dolarlık fiyata ulaşılıyor. Burada sorulması gereken soru TCMB’nin döviz idaresi konusundaki misyonunu Hazine’ye niye ve nasıl bıraktığı problemidir.
Rezerv niye tutulur ve nerede kullanılır?
Ülkeler iki nedenle rezerv meblağlar:
(1) Rezervler ülkeye borç verenlere ödeme sıkıntısının olmadığını gösterebilmek için tutulur. Borç verenler yahut yatırım yapanlar sorun çıkması halinde alacaklarını yahut yatırdıkları paraları alıp gidebileceklerini görmek isterler. Bunun için de rezervlerin yüksekliğini bir teminat olarak görürler.
(2) Rezervler sıkıntı vakitlerde bir çeşit son kaynak olarak tutulur. 2020 yılında yaşanan Covid – 19 salgını her ülke açısından tartışmasız sıkıntı vakit olarak kabul edilebilecek bir durumdur. Bu türlü bir durumda rezervlerin kullanılması olağandır, zira belirttiğimiz üzere rezervler bu tıp olaylarda kullanılmak için tutulur. Burada sorulması gereken asıl soru rezervlerin sahiden bu sıkıntı vakitlerin olumsuz tesirini önlemek için kullanılıp kullanılmadığı sorusudur. Bugün tartışılan hususlar içinde en kıymetlisi budur, zira bu noktada işler karışıyor. Biliyoruz ki bu rezervlerin çok büyük bir kısmı ‘faiz sebep – enflasyon sonuçtur’ teorisini kanıtlamak üzere döviz kurunun yükselmesini önlemek hedefiyle kullanıldı. Pek çok yerli, yabancı kişi ve kurum gereksinimi olsun olmasın düşük faizle kredi alarak gidip düşük kurdan satılan bu dövizleri satın aldı.
Rezervlerin kullanılmasından olumlu sonuç alınıp alınmadığı
Rezervlerin kullanılmasından amaçlanan sonuçların alınıp alınmadığı yanıtlanması gereken bir öteki sorudur:
(1) Rezervlerin kullanılması döviz kurlarının sabit kalmasını sağlayamadı. USD/TL kuru 6,80’den 8,50’ye kadar yükseldi (bu ortalarda kur 8,07 dolayında seyrediyor.)
(2) Faizi artırmamak için başvurulan rezerv kullanımı faizlerin düşük tutulmasını da sağlayamadı. Tam bilakis TCMB, siyaset faizini yüzde 8,25’den yüzde 19’a kadar yükseltmek zorunda kaldı.
(3) Rezervlerin kullanılması piyasada büyük ezalar içinde olan esnafın ve onların yanında fiyatla çalışan insanların işlerini ve fiyatlarını kaybetmesine de mahzur olamadı.
(4) Türkiye’ye borç veren yabancılar TCMB’nin rezervlerini kaybettiğini görünce borç faizlerini arttırdılar, bunun sonucu olarak dış borçlanmanın maliyeti yükseldi.
Kıymetlendirme
Rezervler, faizi indirerek enflasyonu düşürme teorisi uğruna kullanılmış, hedeflenenin tam aksine riskler de kurlar da faizler de yükselmiş bulunuyor. İşin bir diğer olumsuz yanı da heba edilen rezervlerin yerine konmasının uzun yıllar alacak olması.
Önümüzdeki periyotta de irrasyonel yaklaşımlarımızın faturasını ödemeye devam edeceğiz.
* Bu yazı mahfiegilmez.com adresinden alınmıştır.
