Şebnem TURHAN
Merkez Bankası’nın banka kredileri eğilim anketi yılın ikinci çeyreğinde ticari kredilerde bankaların hem onay hem de limitlerde standartları zorlaştırdığını ortaya koydu. Bilhassa uzun vadeli ve büyük işletmelere yönelik kredilerde standartlar ağırlaştıran bankaların sayısı artarken bankacılık dalında üçüncü çeyrekte işletme kredisi talebinin yüksek seyretmesi beklentisi de hakim durumda.
Türkiye’de yüksek enflasyona ve döviz kurlarındaki hareketlere karşılık Merkez Bankası’nın siyaset faizi yüzde 14 ile sabit tutularak makroihtiyati tedbirlerle nakdî sıkılaştırma atakları atılıyor. Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK), Merkez Bankası ile Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın aldığı makroihtiyati tedbirler ikinci çeyrekte bankacılık kesiminin ticari kredilere yönelik tavrını epeyce sert etkiledi. Kredilerin nasıl gerçekleştiği ve ne istikamete evrildiği eğilimi Merkez Bankası’nın bank kredileri eğilim anketinden takip edilebiliyor.
Merkez Bankası banka kredileri değişim anketinde yüzde değişimi merkez bankası kredi standartları ile kredi şart ve kuralları için [(biraz gevşetme + çok gevşetme) – (biraz sıkılaştırma + çok sıkılaştırma)] formunda, kredi talebi için ise [(biraz artma + çok artma) – (biraz azalma + çok azalma)] formunda hesaplıyor. Yani; kredi standartları için net yüzde değişim oranı, standartları bir evvelki çeyrek periyoda nazaran gevşettiğini bildiren bankaların oranından standartları sıkılaştırdığını bildiren bankaların oranının çıkartılması ile hesaplanıyor. Dolayısı ile bu oran, standartlarda ya da kredi talebindeki değişimi değil o istikamette karşılık bildiren bankaların oranını yansıtıyor. Örneğin işletmelere kullandırılan kredilere uygulanan standartların net yüzde değişim oranı -25 ise bankaların net yüzde 25’inin standartları sıkılaştırdığı anlaşılıyor.
Merkez Bankası’nın banka kredileri eğilim anketi ikinci çeyrek sonuçlarına nazaran genel olarak bankaların işletmelerle ilgili kredi ve limitlerin onaylanmasındaki standartların ne istikamette değiştiğine – yüzde 20,4 cevabını verdi. Bu sonuç bankaların net yüzde 20’sinin işletmelere kullandırılan kredilere uygulanan standartları sıkılaştırdığını ortaya koydu. Yılın birinci çeyreğinde bu soruya verilen yanıtlarda net yüzde değişim -11,8 idi yani ikinci çeyrekte şartları zorlaştırdığını söyleyen bankaların sayısı yükselmiş oldu.
Dikkat çeken öbür sonuç ise uzun vadeli TL kredilere ait. İşletmelere kullandırılan uzun vadeli TL kredilerde net değişim yüzdesi 51,7. Yani net olarak bankaların yarısından fazlası uzun vadeli TL kredi kullanım standartlarını ağırlaştırdı. Bu soruda da birinci çeyrekte net yüzde değişim -12,6 idi. İkinci çeyrekte ise sert bir yükseliş oldu ve birinci çeyrekte yalnızca bankaların net yüzde 12,6’sı uzun vadeli kredileri sıkılaştırdığını söylerken ikinci çeyrekte yüzde 51,7’si sıkılaştırdığını lisana getirdi. Kısa vadeli kredilere uygulanan standartlarda ise gevşeme gözlendi.
Anket sonuçlarına nazaran büyük işletmelerin kredi limit ve onayında standardın ne istikamete değiştiğine ait sonuç –yüzde 18,7 oldu. Yani bankaların yaklaşık beşte biri büyük işletme kredi limit ve onayında şartlarını sıkılaştırdı.
Üçüncü çeyrekte işletme kredisi talebi artacak
Yine işletmeler için kredi ya da kredi limitinin büyüklüğü için şartların ne tarafta değiştiğine ait soruya verilen cevapta net yüzde değişim -25 oldu. Bu yeniden her dört bankadan birinin kredi ya da kredi limitinin büyüklüğü konusunda şartları zorlaştırdığını gösteriyor. Kredi ve limit büyüklüğünün yanı sıra işletme kredilerinde vadelerde de bankalar şartları ağırlaştırdı. Ankette verilen karşılıklara nazaran vadeler için banka şart ve kurallarındaki değişim net yüzde -18,2 düzeyinde. Her 5 bankadan biri vadelerde kuralları ağırlaştırmış durumda. Öte yandan kredi talebi yılın ikinci çeyreğinde yabancı para cinsinden açılan kredilere azalırken, anket sonuçlarına nazaran başka tüm işletme kredi tiplerinde talepte artış oldu. Üçüncü çeyrekte de talepteki artışın sürmesini bekleyen bankalar daha fazla. Anket sonucuna nazaran üçüncü çeyrekte küçük ve orta ölçekli işletmelerin kredi talebinde artış beklentisi sorusuna karşılık net yüzde 80,7 olurken, büyük ölçekli işletmeler için beklenti de yüzde 62.
Ticari kredi faizleri 3.5 yılın zirvesinde
BDDK ve Merkez Bankası’nın son devirde üst üste aldığı kararlar ve bunların bankalara yarattığı maliyet artışlarının tesiri kredi faizlerinde görülüyor. Merkez Bankası bilgilerine nazaran ortalama ticari kredi faizleri 1 Temmuz haftası itibariyle yüzde 29,62’ye yükseldi ve bu ticari kredi faizlerinin 3.5 yılın tepesine çıktığını ortaya koydu. TL bazlı ticari kredilerin faiz oranı bir evvelki haftaya nazaran 227 baz puan arttı. TL bazlı konut kredi faizleri 43 baz puan artışla yüzde 18,67’ye, taşıt kredi faizleri 154 baz puan artışla yüzde 26,26 ve muhtaçlık kredi faizleri 225 baz puan artışla yüzde 32,91’e yükseldi. Dolar bazlı ticari kredilerin faiz oranı tıpkı haftada 7 baz puan azalışla yüzde 6,52 olurken, Euro bazlı ticari kredilerin faiz oranı 88 baz puan artışla yüzde 5,97’ye indi. Bankaların TL mevduat faiz oranı 1 Temmuz haftasında bir evvelki haftaya nazaran 32 baz puan artışla yüzde 17,15’e çıktı.
Üçüncü çeyrekte de sıkılaşma sürecek
Bankaların yılın üçüncü çeyreği için beklentileri de küçük ve orta ölçekli işletmelere verilen krediler ile kısa vadeli krediler dışında öteki işletme kredi tiplerinde standartların sıkılaşacağı istikametinde oldu. Yeniden uzun vadeli işletme kredisinde şartların ne tarafta değiştiğine ait soruya verilen karşılık net yüzde -61,9 olurken bu bankaların üçte ikisinin uzun vadeli TL kredilerde üçüncü çeyrekte şartları sıkılaştıracağını gösterdi. Bankalar büyük işletmelere bilgiler kredilerde de şartların ağırlaşacağını bekliyor. Anket sonuçları yılın üçüncü çeyreğinde beklentinin, yabancı para cinsinden açılan kredi cinsinde talebin azalmaya, öteki işletme kredi çeşitlerinde talebin artmaya devam edeceği istikametinde olduğunu ortaya koydu. Bankalar yurtdışı fonlamalarında da şartların ağırlaştığını lisana getirdi.
