Kentlerin aydınlatılmasında kullanılan güçlü yapay ışıklar, yaşanılan bölgeyi daha inançlı hale getirdiği ve büyük binalara ihtişamlı ve fevkalâde bir imaj kattığı için son periyotta popülerlik kazansa da ışık kirliliğini de beraberinde getiriyor.
Dünyada yanlış aydınlatmadan ötürü kaybolan toplam ışık ölçüsünün hem iktisada hem de insan sıhhatine ve tabiata olan olumsuz tesirleri de gün geçtikçe artıyor. Yapay aydınlatmadan ötürü ortaya çıkan güç israfı ve öteki problemlere dikkat çeken İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Astronomi ve Uzay Bilimleri Kısmı Öğretim Üyesi Dr. Sinan Aliş, Türkiye’de ışık kirliliği kaynaklı israfın yaklaşık 1 milyar TL’ye ulaştığını söz etti.
“NASA’NIN BÜTÇESİNİN 8’DE 1’İ HER YIL UZAYA KAÇIYOR”
Işık kirliliği ile birlikte gelen israfa dikkat çeken Aliş, “Işık kirliliği aslında ışığın yanlış yerde ve yanlış vakitte kullanılmasıyla ilgili bir terim. Fakat daha genel manasıyla tabir etmek gerekirse uzaya kaçan ya da gökyüzüne kaçan gereksiz aydınlatma ve gereksiz ışık kullanımı olarak söyleyebiliriz. Işık kirliliğini oluşturan birçok faktör var. Olağan en kıymetli sebepleri dış ortam aydınlatması.
Buna bina aydınlatmaları, süsleme için kullanılan aydınlatmalar, bunların hepsi dahil aslında. Lakin temelde dış ortam aydınlatması ışık kirliliğinin temel kaynağıdır. Amerikan’dan örnek verelim. Amerika’nın yıllık ışık kirliliğinden kaynaklı kaybettiği güç tüketimi 3 milyar dolar, son vakitlerde 3 buçuk milyar dolara çıktı. Bütün Amerika’nın yıllık tüketimi bu seviyede. Bunu Amerika’nın nüfusuna böldüğünüz vakit kişi başına 10 dolardan biraz daha fazlaya tekabül ediyor. Bu türlü düşünüldüğünde az üzere gelebilir lakin 3 buçuk milyar dolar büyük bir sayı. Şöyle karşılaştıralım, NASA’nın bütçesi 24 milyar dolar, münasebetiyle NASA’nın bütçesinin 8’de 1’i her yıl uzaya kaçıyor” diye konuştu.
“TÜRKİYE’DE 1 MİLYAR TL’NİN ÜZERİNDE TOPLAM IŞIK KİRLİLİĞİ KAYNAKLI TÜKETİMİMİZ GÖZÜKÜYOR”
Türkiye ve İstanbul’daki ışık kirliliğinden ötürü ortaya çıkan maddi kaybın altını çizen Aliş, “Türkiye’de 1 milyar TL’nin üzerinde toplam ışık kirliliği kaynaklı tüketimimiz gözüküyor. İstanbul’da 250 milyon TL’nin üzerinde yıllık toplam uzaya kaçan boş güç masrafımız olduğu görülüyor. Son yıllarda yapılan bir çalışmada 2012-2019 yılları ortasında Türkiye’de ışık kirliliğinin yüzde 80 arttığını gösteriyor. İstanbul, Türkiye’nin toplam ışık kirliliğinin yüzde 12’sini oluşturuyor. Münasebetiyle bu önemli bir sayı. En büyük ışık kirliliği kaynağı Türkiye’de İstanbul. Bunun önüne geçmek için yapılması gereken şeyler, birincisi kullandığımız armatürleri değiştirmek yani lambalarımızın tipini değiştirmek. Zati bütün dünya giderek led aydınlatmaya yanlışsız geçiyor. Fakat ledlerin de yanlış ve yanlışsız tipleri var. Onların kimilerinde biraz daha sıcak renkli ledleri kullanmak, yani beyaz renkli ledler yerine daha sarımtırak ledleri kullanmak gerekiyor. İkincisi ledler dışında mevcut ampullerimizi kullanmaya devam edecek olsak bile bu sokak aydınlatmalarının şapkalı dediğimiz prosedürlerle uzaya yahut gökyüzüne ışık kaçırmayacak halde perdelenmesi gerekiyor. Hasebiyle yalnızca lambanın bulunduğu yere ya da çabucak altına ışık vermesi gerekiyor” tabirlerini kullandı.
“GEREKSİZ VE ÇOK AYDINLATMA HAYVANLARIN YOLLARINI KAYBETMELERİNE SEBEP OLUYOR”
Işık kirliliğinin insanlara, hayvanlara ve bitkilere verdiği ziyanları anlatan Aliş, “Özellikle gereksiz ve çok aydınlatma hayvanların yollarını kaybetmelerine sebep oluyor. Kıyı kıyılarında Türkiye coğrafyasına has olan karetta karettalar ya da birçok öteki hayvan yumurtlama yapacağı yerleri şaşırıyorlar. Zira ışığa hakikat gidiyorlar ve alıştıkları, yüzyıllardır geldikleri kumsalları kaybedip diğer yerlere gidip yumurtalarını bırakıyorlar. Sonucunda uygun olmayan yerlere bıraktıkları için tahminen o hayvanlar hayatta kalamıyor yahut yaşayamıyorlar. Kuşlar istikametlerini şaşırıyorlar.
Bilhassa göçmen kuşlar, Türkiye biliyorsunuz çok önemli bir göçmen kuş jenerasyonu altında, hasebiyle bütün bu hayvanlar için ve daha birçok hayvan için aslında istikametlerini şaşırma, yollarını kaybetme ve ölme üzere bir durum kelam konusu oluyor. Bunun dışında çok ışık ağaçları kurutuyor. Bütün ekosistem aslında birbirine bağlı bir formda bundan çok önemli etkileniyor. Üstüne üstlük insan içinde çok önemli bir tesiri var. Zira şayet karanlık bir ortamda uyuyamazsak melatonin salgılayamayız. Melatonin salgılayamazsak da beden kendini yenileyemez, münasebetiyle bu süreçlerde orta yahut uzun vadeli olarak kanser ve gibisi hastalıkları tetikliyor” dedi.
