Dünya Ticaret Örgütü‘nde (DTÖ) Hindistan ve Güney Afrika Cumhuriyeti’nin başını çektiği kimi ülkelerin Kovid-19 salgınının tedavisi, teşhisi ve yayılmasının önlenmesi için fikri mülkiyet haklarını düzenleyen Fikri Mülkiyet Haklarının Ticari Niteliklerine Ait Mutabakatın (TRIPS) muhakkak kararlarının rafa kaldırılmasını talep eden önerisi görüşüldü.
Ticaretle kontaklı fikri mülkiyet haklarını düzenleyen tek global kuruluş olan DTÖ’de, Kovid-19 aşılarında fikri mülkiyet haklarının kaldırılmasını da içeren teklif Genel Kurul Toplantısında ele alındı.
DTÖ Genel Yöneticisi Ngozi Okonjo-Iweala, toplantının akabinde yaptığı açıklamada, ABD Ticaret Temsilcisi Katherine Tai’nin Kovid-19 aşılarının üretim kapasitesini artırmak için fikri mülkiyetin süreksiz olarak kaldırılmasını destekleyen ülkelerle hareket etme isteğini samimiyetle karşıladığını vurguladı.
Okonjo-Iweala, Kovid-19 salgınına dünyanın acil cevap vermesi gerektiğinin altını çizerek “Çünkü, dünya seyrediyor, beşerler ölüyor.” sözünü kullandı.
Hindistan ve Güney Afrika Cumhuriyeti’nin başını çektiği ülkelerin teklifinde revizyon hazırlığından memnuniyet duyduğunu belirten Okonjo-Iweala, “Metin bazlı müzakerelerin başlayabilmesi için bunu mümkün olan en kısa müddette masaya koymalarını tavsiye ediyorum.” daveti yaptı.
Kovid-19 aşıları için pragmatik bir yol bulunması gerektiğini söz eden Okonjo-Iweala, bunun hayat kurtaran aşıların üretimi açısından çok değerli olduğunu kaydetti.
Okonjo-Iweala, bu hususta ülkeleri birlikte harekete etmeye davet etti.
ABD’nin kararına dayanak artıyor
AA muhabirinin DTÖ kaynaklarından edindiği bilgiye nazaran, Genel Kurul toplantısı öncesinde, ilaç şirketlerinin fikri mülkiyet haklarının korunmasına yönelik katı tavrı ile bilinen ABD, aşılar için bu teklife dayanak verebileceğini açıkladı.
ABD’yi bugün başka birtakım ülkeler de izledi. Lakin teklife Brezilya, İsviçre, Japonya ve kimi Latin Amerika ülkeleri dahil hala karşı çıkan ülkeler bulunuyor.
DTÖ’de öneriyi sunan üye ülkelerin hazırladıkları öneriyi tekrar düzenlemesi ve bu ay içinde metin üzerinde müzakerelere başlanılması bekleniyor.
DTÖ’de bir ülke dahi itiraz ederse ABD’nin kararı kabul edilmeyecek
Bilhassa muafiyetin yalnızca aşılara yönelik olacak halde daraltılması, fikri mülkiyet hakkı sahiplerine uygun bir fiyat ödenmesi ve uygulama mühletinin belli tutulması bu müzakerelerde en değerli tartışma hususları olacak.
Teklifin mevcut halinde Fikri Mülkiyet Haklarının Ticari Niteliklerine Ait Muahedede (TRIPS) yer alan genel kararlar, telif hakları, endüstriyel dizaynlar, patentler üzere fikri mülkiyet haklarının uygulanmasına ait II. Kısmının 1, 4, 5, ve 7. Kısımları ile Mutabakatın III. Kısmı kararlarının ve bu kapsamda getirilen yükümlülüklerin Kovid-19 salgınının tedavisi, önlenmesi ve teşhisi mühletince askıya alınması ve bunlara ait yaptırımlardan üyelere muafiyetler tanınması öngörülüyor.
DTÖ’de kararlar uzlaşıyla alınıyor ve bir ülkenin dahi itiraz etmesi halinde karar kabul edilmiyor.
ABD’nin kararının yankıları sürüyor
Beyaz Saray Sözcüsü Jen Psaki’nin dün düzenlediği basın toplantısında, Kovid-19 aşılarının üzerindeki fikri mülkiyet haklarının kaldırılmasının gündemde olduğunu açıklamasının yankıları sürüyor.
Avrupa Birliği (AB) Komitesi Lideri Ursula Von der Leyen, Kovid-19 aşılarında fikri mülkiyet haklarının kaldırılmasını tartışmaya hazır olduklarını belirtmişti.
Von der Leyen, bununla bir arada kısa vadede, aşı üreten tüm ülkeleri ihracata müsaade vermeye ve tedarik zincirlerini bozan tedbirlerden kaçınmaya davet etmişti.
Dünya Sıhhat Örgütü (DSÖ) Genel Yöneticisi Tedros Adhanom Ghebreyesus da yaptığı yazılı açıklamada, salgını en kısa vakitte sona erdirmek için ABD Lideri Joe Biden ve Lider Yardımcısı Kamala Harris’in Kovid-19 aşıları üzerindeki fikri mülkiyet hakkından süreksiz olarak feragat edilmesini destekleme taahhüdüne övgüyle karşılamıştı.
ABD idaresinin açıklamasını “cesur bir hareket” olarak niteleyen Ghebreyesus, “Bu, Kovid-19 ile gayrette muazzam bir an.” tabirini kullanmıştı.
IFPMA’dan ABD’ye reaksiyon
Cenevre merkezli Milletlerarası İlaç Üreticileri ve Dernekleri Federasyonu (IFPMA) ise ABD’nin kararına reaksiyon göstermişti.
Global ilaç ve aşı firmalarının pek birçoklarını bünyesinde barından IFPMA, aşı üreticilerinden yana tutum sergilemişti.
IFPMA, ABD’nin Kovid-19 aşıları üzerindeki fikri mülkiyet hakkından süreksiz olarak feragat edilmesini destekleme taahhüdü, “hayal kırıklığı” olarak nitelendirerek, “Kovid-19 aşılarının patentlerinden feragat etmek, üretimi artırmayacak yahut bu global sıhhat kriziyle savaşmak için gereken pratik tahlilleri sağlamayacaktır.” görüşünü savunmuştu.
Putin’den dayanak
Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin de yaptığı açıklamada Kovid-19 aşılarının üretim kapasitesini artırmak için fikri mülkiyet hakkının kaldırılmasını desteklediklerini söylemişti.
Putin, “Pandemi de acil durum. Elbette Rusya çağdaş şartlarda bu türlü bir yaklaşımı destekleyecektir.” tabirini kullanmıştı.
Almanya ihtiyatlı
Almanya Dışişleri Bakanı Heiko Maas ise Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu ikili ve heyetler ortası görüşmelerinin akabinde düzenlenen ortak basın toplantısında, Kovid-19 aşıları üzerindeki fikri mülkiyet hakkından süreksiz olarak feragat edilmesinin tartışılmasına Almanya olarak katılmaya açık olduklarını lakin dünya çapında bir aşılama yapılırsa virüsün mağlup edilebileceğini vurgulayarak, “Daha çok insanı daha süratli aşılamaya yardımcı olmanın bir yolu buysa, o vakit bu soruyu kendimize sormamız lazım. Zira hepimiz bu salgını bitirmek istiyoruz.” biçiminde konuşmuştu.
İtalya Dışişleri Bakanı Di Maio ise Facebook hesabındaki paylaşımında, vakte karşı yarış olarak tanımladığı bu devirde virüs varyantlarının tesirinden kaçınmak için herkesin iş birliğine muhtaçlık duyulduğunu belirterek “Kısa vakitte Kovid-19 aşılarının patentlerine hür erişim hakkı gerekiyor.” tabirini kullanmıştı.
ABD dün açıklamıştı
Beyaz Saray Sözcüsü Jen Psaki, dün düzenlediği basın toplantısında, Kovid-19 aşılarının üzerindeki fikri mülkiyet haklarının kaldırılmasının gündemde olduğunu lakin bu mevzuda karar alınmadığını belirtmişti.
ABD Ticaret Temsilcisi Tai de Kovid-19 aşılarının üretim kapasitesini artırmak için fikri mülkiyetin kaldırılmasını desteklediklerini, DTÖ’de gerekli müzakerelere katılacaklarını bildirmişti.
Alman ilaç firması BioNTech’in kurucularından Prof. Dr. Uğur Şahin ise Kovid-19 aşılarının üretim kapasitesini artırmak için fikri mülkiyet hakkından vazgeçmenin gerçek bir yol olmadığını, bunun yerine üretim lisansları verilmesi gerektiğini lisana getirmişti.
