İş hacmi en yüksek kripto para platformlarından Thodex kepenk kapattı. 390 bin kişinin mağdur, 2 milyar doların kayıp olduğu söyleniyor. Kripto para piyasası, menkul değer borsası üzere seans saatlerinde açılıp kapanan yerler değil. Gece gündüz her an süreç yapılıyor.
Borsa dediysem, mahallî değil, küresel. Kripto para piyasasının süreç yapıldığı bütün internet platformları hepsi birlikte dünya kripto para borsasını oluşturur. Alıp satılan her yer kripto para borsasının bir modülü. Bu da bize, kripto para borsasıyla ilgili global bir düzenleme yapmanın zorluğunu gösteriyor.
Devletler ferdi olarak küresel bir borsayı ulusal maddelerle ne kadar denetim altına alabilirler! Birleşmiş Milletler’e üye devlet sayısı 193, ancak birtakım devletler ortak para ünitesi kullandığından, ulusal para ünitesi sayısı daha az.
SAHTECİLİK VE TAHRİFAT
Buna karşılık kripto paranın onbine yakın tipi olduğu söyleniyor. Son müşteri sayısı milyonları bulan memleketler arası şirketler kendi kripto paralarını çıkarmaya ve ödemeleri onlarla kabul etmeye eğilimliler.
Bu da bize nasıl bir zorluk çıkacağını gösteriyor, elektronik cüzdanımızda yüzlerce çeşit kripto para taşımak zorunda kalabiliriz. Aslında blockchain, blok zinciri teknolojisinin bir eseri. Bir merkezi, sorumlusu yok.
Blok zincirine dahil olan herkes, hem üyesi, hem sorumlusu, hem de kesimi. Her yapılan süreç, yapıldığı an itibariyle milyonları bulan bütün katılanlarca kayda alınıyor ve artık değiştirilemiyor. Bu yüzden sahtecilik ve tahrifat mümkün değil.
TAPUDA BİLE KULLANILIR
Sahteciliği ve tahrifatı mümkün olmadığından, blockchain teknolojisinin başta mülkiyet haklarının periyodunun kaydedildiği ve ispatlandığı tapu sicilinin yerini alacağı öngörülüyor. Taşınmazınıza bir blokchain şifresi tanımlanacak, taşınmazınızı devretmek istediğiniz bireye şifrenizi vermeniz kâfi olacak.
Şifreyi alan, taşınmazın mülkiyetini de devralmış olacak. Blockchain teknolojisi ile tapu daireleri tarih olacak. Ticaret sicili de o denli. Okullar mezunlarına diplomayı blockchain teknolojisiyle verecek, artık uydurma diploma tarih olacak. Siyasi seçimlerde de blockchain teknolojisi kullanılacak.
Her seçmen şifresi ile oyunu istediği partiye yahut bireye verecek. Değiştirilmesi, manipüle edilmesi mümkün değil. Şu anda ‘smart contract’ denilen süreçlerde kullanılıyor; oda kiralamışsanız, paranızı ödediğinizde size gelen şifre ile oda kapısı açılıyor.
Kiralık otomobilin kapısı açılıyor, leasing yoluyla kiralanmış otomobilin aylık taksidi ödendiğinde gelen şifreyle bir ay daha motoru çalıştırma imkanı tanınıyor. Ay sonunda taksit ödenmezse, motoru çalıştıracak şifre gelmiyor.
HAYATIMIZDA NELER DEĞİŞİR
Blockchain teknolojisi hukuk istemlerinde de esaslı değişiklik getirecek. Bunların başında, mukavelelerin geriye hakikat iptaliyle ilgili düzenlemeler, irada sakatlığı sebebiyle mukavele iptalleri, ya da taraflardan birisinin ayırt etme gücü olmadığı için kurulmuş kontratın mutlak butlanla batıl olduğunu ileri sürme.
Bunların hiç birisi blockchain teknolojisinde mümkün değil, süreç yapıldı, bitti, geriye dönük değiştirilmesi, iptali mümkün değil. O vakit 14 yaşında bir çocuğun blockchain teknolojisi üzerine heyeti bir satım mukavelesi yaptığında, bu kontrat uygulanmak zorunda olacak mı? Hukuken tahlil bulmamız gereken bir çok sorun var!
Fiyat değişimi bahta ve bahta mı bağlı? Spekülatif olduğu için zorluk var. Kripto paranın pahası büsbütün spekülatiftir. Elon Musk üzere birisi çıkar, “Dogecoin halkın parasıdır” der, alım satım paha birden yüzde 80 artar.
Meğer bir mal yahut hizmet, gereksinimi karşılayacağı için bedeli yükselir. Paramızı öderiz, satın alır ve gereksinimimizi gideririz. Kamu menfaati gerektirdiğinde devlet yapay fiyat oluşumuna müdahale eder.
Bitcoin üzere kripto paraların değelerinin tüzel bir garantisi yoktur. Spekülatif olduğu için, bugün 400 bin TL olan fiyatı, bir günde 300 bin TL’ye düşebilir. Kaybınızı sigorta ettiremezsiniz, zira bedeli spekülasyona bağlı olan şeylerdeki kıymet kaybını hiç bir sigorta şirketi sigortalamaz.
Spekülasyon yasal, manipülasyon hatadır. Bitcoin üzere kripto paraların kıymetinde manipülasyon tespit edilirse, ziyanımız için manipülatör dünyanın neresinde olursa olsun, zararın meydana geldiği yerde tazminat davası açılabilir. Ama sonuçta, kripto paralarda fiyat artışı da düşüşü de “şans” ve “baht”a bağlı olup, hukuksal garantisi yoktur.
KRİPTO PARANIN MADDEDE YERİ NE?
Kripto paranın bizde yasal bir tarifi yok… Önce, “ne değildir”den yola çıkalım. Taşınır yahut taşınmaz eşya, mal yahut hizmet değil. Bu sebeple de alım yahut satımında ÖTV, KDV üzere vergiler de yok. Mal yahut hizmet olmadığı için bir muhtaçlığımızı karşılamaz.
Avrupa Adalet Divanı 22.20.2015 tarih ve C-264/14 sayılı kararı ile Bitcoin’i KDV’ye tabi bir mal olarak değil, sanal para olarak kabul etmiş. Fakat bu karar, onu yalnızca KDV bakımından tanımlıyor.
Üzerinde, örneğin “100 Türk Lirası” üzere nominal bedeli olan, fiziki varlığı banknot yahut metal olan klasik para da değil. Makul bir merkezden yönetilmediği için, karşılığını garanti eden kimse yok, örneğin hasarlı bir 100 TL’yi Merkez Bankası’na götürüp, değiştirebilirsiniz, fakat Bitcoin şifrenizin birkaç sayısını unuttuğunuzda yapacak bir şey yok.
Nominal pahası olmadığı ve sermaye muhtaçlığını karşılamak için kullanılan bir menkul değer yahut sermaye piyasası aracı da değil. Birisi başkasının yerine geçen misli eşya da değil, tek bir tane.
Yoksa emtia mı? Alım – satımı TBK md 282’deki mal değişim kontratına, trampaya benzeri, lakin değildir. Ödeme aracı mıdır? Kabul ederseniz, her şey ödeme aracı olur. Almanlar Bankacılık Kanunu’nda “şifreli para” olarak tanımlayıp, alımını, satımını, bunu organize edenleri müsaadeye tabi tutmuş.
Bana nazaran de Bitcoin üzere kripto paralar, sermaye piyasalarının değil, para piyasalarının bir enstrümanı. İster elektronik para, ister banknot olsun, paranın bedeli ve gücü satın aldığıyla ölçülür.
Fakat kripto paranın kıymeti, satın alındığı para ile ölçülüyor. Bu istikametiyle bakınca, fiyatı hür piyasada oluşan emtiaymış, ürünmüş üzere görünüyor; ‘Brent petrolün fiyatı 20 dolar yükseldi’ der üzere, ‘Bitcoin’in fiyatı bin dolar yükseldi’ diyoruz.
Tüm bu açıklamalardan sonra, kripto parayı, “sadece sayılardan oluşan, yatırım aracı olarak da kullanılabilen, karşılığı garanti edilmemiş şifreli para” olarak tanımlayabiliriz. Makul bir merkezden yönetilmez, misli nitelikte değildir ve seri nitelikte çıkarılmaz.
MAĞDURLAR ŞU ANDA NELER YAPABİLİR
Şu anda Thodex mağdurlarının hukuken yapacağı iki şeyden birisi, kabahat duyurusunda bulunmak, ikincisi de hem şirkete karşı alacak davası, idare heyeti üyelerine karşı TTK md 5553 gereği sorumluluk davası ve hakim ortaklara karşı da hükmî kişilik perdesinin aralanması yoluyla sorumluluk davası açmaktır.
Lakin bunların üzerlerinde bir mal yoksa ve şirket hesaplarının izi sürülemezse, dava kazanılsa bile, elimizde tahsil ve tazmin kabiliyeti bulunmayan mahkeme ilamından diğer bir şey olmaz. Mevcut yatırımcıların, borsa şirketine verdikleri para kadar, borsa şirketinden banka teminat mektubu istemeleri bana nazaran şimdilik süreksiz bir tedbir olarak düşünülebilir.
BANKACILIK KANUNU’NA ÇABUCAK GİRMELİ
Thodex üzere acı bir deneyimin bir daha yaşanma ihtimalini ortadan kaldırmak için, kripto paraları, para piyasalarının bir enstrümanı olarak kabul edip, Bankacılık Kanunu’na almalı.
Kendilerini ‘kripto para borsası’ olarak isimlendiren şirketler, Bankacılık Kanunu’nun finasal kuruluş tarifine dahil edilmeli. Yatırımcıya karşı bir teminat olması açısından kurucu ortaklarının, tıpkı belli bir mali güce ve prestije sahip olmaları dahil 7’nci unsurdaki kaidelere sahip olmaları aranmalı.
Şirketin iflas etmesi halinde hakim ortakların şahsi iflasları istenebilmeli. Hakim ortakların mali güçlerinde azalma olursa, payları satış mecburiliği getirilmeli. Neler olmalı? Yönetim konseyi üyelerinin ve genel müdürün en az 10 yıllık para ve sermaye piyasası deneyimine sahip olması zarurî olmalı.
Yatırımcılara, şirketin iflası halinde TMSF yahut Yatırımcı Tazmin Merkezi üzere, makul bir limite kadar ziyanlarını karşılama teminatı verilmeli. Bunun için bir sigorta yahut tazmin fonu kurulmalı.
Kripto para borsa şirketlerinin bunun için yasal düzenlemeyi beklemelerine bile gerek yok. Şimdiden bunu yapıp, yatırımcıya inanç ve garanti verebilirler.
Merkezi Kayıt Kuruluşu üzere, tüm kripto para piyasası süreçlerinin kaydedildiği ve takas edildiği bir kurum oluşturulmalı. Borsa şirketlerinin, yatırımcının buyruğu olmadan süreç yapması yasaklanmalı. Bu hem kripto para alım satım hem de müşterinin banka hesabı ile olmalı.
Banka hesapları da borsa şirketi ismine değil, müşterek teselsüsüz olmalı. Müşterinin buyruğu tıpkı vakitte bankaya yöneltilmiş buyruk sayılmalı.
