Lozan Antlaşması ve akabinde Cumhuriyet’in ilanıyla sona eren Kurtuluş Savaşı’nın, Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün Samsun’a çıkışıyla başladığı tarihtir 19 Mayıs 1919…
Esaretten kurtulmak, bağımsızlığa kavuşmak için atılan birinci adımdır 19 Mayıs… Yenilmiş, yıkılmış, ezilmiş bir topluluktan bir ulus yaratmak için atılan birinci adımdır 19 Mayıs…
Ulusal Çaba olarak da anılan Kurtuluş Savaşı’nın 103 yıl evvel başladığı, Cumhuriyet’in kurulmasıyla sonuçlanacak olan yaklaşık 4,5 yıllık çok şiddetli bir periyodun birinci günüdür 19 Mayıs… Ve Atatürk’ün “benim doğduğum gündür” dediği tarihtir 19 Mayıs 1919…
19 Mayıs aslında sırf Atatürk’ün değil bir manada ulusal egemenliğe dayalı, bağımsız Türkiye’nin de doğum günüdür.
Osmanlı İmparatorluğu ve İtilaf Devletleri ortasında 1. Dünya Savaşı’nın akabinde 30 Ekim 1918’de imzalanan Mondros Mütarekesi ile düşman gemileri Çanakkale Boğazı’ndan geçerek İstanbul’a demirledi.
Anadolu adım adım işgal edilirken İngiltere, Yunanistan’ın Karadeniz kıyılarında bir Pontus Rum devleti kurma isteğine de takviye verdi.
Bölgede Rum çetelerinin taarruzları artmaya başlarken Türk kümelerin kaos çıkardığı argüman edilerek İngilizler, Osmanlı Hükümeti’ne 21 Nisan 1919’da, “Siz asayişi sağlayamazsanız biz Samsun’a çıkıp bölgeyi işgal edeceğiz” manası taşıyan nota verdi.
15 Mayıs’ta İzmir, Yunan orduları tarafından işgal edildi. 9. Ordu Müfettişi olarak görevlendirilen Mustafa Kemal, 16 Mayıs’ta “Bandırma Vapuru” ile İstanbul’dan yola çıktı.
Mustafa Kemal, kendi tabiriyle “Kendisini İstanbul’dan uzaklaştırmak ve Anadolu dağlarında çürütmek” isteyenlerce 9. Ordu Müfettişliği ile görevlendirildi, lakin müfettişliği kabul ederken misyonunun geniş yetkilerle donatılmasını sağladı.
Mustafa Kemal’i ve beraberindekileri taşıyan Bandırma Vapuru, 16 Mayıs’ta İstanbul’dan yola çıktığında, Kız Kulesi açıklarındayken İtilaf Devletleri kontrol görevlilerince vapurda, silah ve kaçak gereç araması yapıldı. Arama sürerken, “kaptan yeri”nde bulunan Mustafa Kemal’in kararlılığını göstermek hedefiyle hareket hazırlıklarını çabuklaştırmasını söylediği kaptan, demir aldırmaya başladı.
Hürriyet uğruna…
Subayların gemiyi terk etmelerinin akabinde Karadeniz’e yönelen Bandırma’nın güvertesinde Mustafa Kemal Paşa, yanındakilere şunları söyleyecekti: “Bunlar işte bu türlü yalnız demire, çeliğe, silah kuvvetine dayanırlar. Bildikleri şey yalnız madde! Bunlar hürriyet uğruna ölmeye karar verenlerin kuvvetini anlayamazlar. Biz, Anadolu’ya ne silah ne cephane götürüyoruz. Biz ideali ve imanı götürüyoruz.”
Mustafa Kemal, puslu bir pazartesi sabahı, 19 Mayıs 1919’da Bandırma Vapuru ile Samsun’a vardı. Mustafa Kemal, yurdun Kurtuluş Çabası’nı Samsun’a ayak basarak başlatmış oldu. Düşman işgaline karşı bilinçlendirilerek halkın Kuvayı Milliye’ye dayanak olması sağlandı.
Büyük Başkan’ın Samsun’a çıkışı, Yunan askerlerinin İzmir’den çıkarıldığı 9 Eylül 1922’ye kadar sürecek büyük gayretin de birinci adımı oldu.
Mustafa Kemal Samsun’da kaldığı Havza’dan kurtuluş meşalesini yakarak ayrıldı.
Gençliğe emanet
Atatürk’ü Anma, Gençlik ve Spor Bayramı birinci sefer 1926 yılında Gazi Günü ismi altında Samsun’da kutlandı. 24 Mayıs 1935’te Atatürk Günü ismi altında resmiyet kazanmıştır. Beşiktaş’ın teşebbüsleriyle Fenerbahçe Stadı’nda kutlanan bu birinci 19 Mayıs, Galatasaray ve Fenerbahçeli yüzlerce atletin da iştirakiyle bir spor günü hâline geldi. Bu tertipten bir mühlet sonra gerçekleşen Spor Kongresi’nde kelam alan Beşiktaş Kurucu Üyesi Ahmet Fetgeri Aşeni, kutlanan Atatürk Günü’nün tüm gençliğe mal edilebilmesi için “19 Mayıs Gençlik ve Spor Bayramı” ismi altında her yıl yapılmasını teklif etti. Kongrede oylanan bu teklif kabul edildi ve Atatürk’ün de onayıyla maddeleşti. 19 Mayıs, 20 Haziran 1938 tarihli kanunla “Gençlik ve Spor Bayramı” ismini aldı.
1981 yılı Atatürk Yılı olarak kabul ve ilan edildi. Kutlamalar kapsamında “Gençlik ve Spor Bayramı’nın ismi da “Atatürk’ü Anma, Gençlik ve Spor Bayramı” olarak değiştirildi.
