15 TEMMUZ – ÖZEL DOSYA
15 Temmuz Darbe Girişimi’nin üzerinden altı yıl geçti. Yüzüncü yaş gününe yanlışsız ilerleyen Türkiye utanç verici bir teşebbüsü, o gece milletinin gücüyle bertaraf etmeyi başardı. Darbenin birinci saatlerinden itibaren sokaklara dökülen milyonlar, tankların, ateşlenen silahların önüne siper olurken, 251 şehidi, 2 bin 196 gazisi ile dünyaya unutulmaz bir direniş örneği gösterdi. Türkiye, 16 Temmuz sabahına iç siyasetten iktisada, dış siyasetten güce kadar pek çok alanda umut ve optimistlikle uyandı. Ülkemiz, ortadan geçen altı yıl içinde bir kısmını kendi kendimize yarattığımız, bir kısmı ise denetim dışı gelişen ulusal ve milletlerarası meselelerle karşılaştı.
Geldiğimiz noktada önde gelen ekonomik göstergelerimizin birçoğunda bozulma görüyoruz. Bunların başında enflasyon geliyor. İhracat ise en çok ilerleme kat ettiğimiz makro gösterge olarak öne çıkıyor. Dilerseniz, son 6 yıllık ekonomik performansımıza yıl yıl kısa bir seyahat yapalım.
2016 global iktisat için de dalgalı bir yıldı. İktisat beklentilerin altında büyürken, global ticaret daraldı, emtia fiyatları evvelki yıl başlayan gerilemesine devam etti. 2015 sonlarında yaşanan Rusya uçak krizi, tüm yıl Türkiye iktisadını zorlarken, PPK 2016’da faizlerde yedi defa indirim yaptı. TL o yıl yüzde 20 paha kaybetti. Hükümet, 2016 ikinci yarıdan itibaren kıymetli teşvik ve ıslahat paketlerini devreye aldı. Gerçek bölüm, ihracat, KOBİ ve iş gücü piyasalarına yönelik arka arda takviyeler açıklandı.
2017 pek çok açıdan hoş bir yıldı. Darbe teşebbüsü sonrası atılım devriydi. İktisat yüzde 7,4 büyürken, ihracat yüzde 10,2, ithalat ise yüzde 18,1 arttı. Merkez Bankası 2017’de artan risklere karşı faiz artırmakta isteksiz kaldı. Akabinde gelen kademeli artışlar, yetersiz olduğu için enflasyon yüzde 10 eşiğini aşarak 10-15 bandına taşındı. Üretici fiyat artışları, uzun bir ortadan sonra tüketici fiyat artışlarının üzerine çıktı.
Enflasyon 2018’de de yükselişe devam etti. TÜFE’de artış yüzde 25’in, ÜFE’de ise yüzde 45’in üzerine ulaştı. Tüketici itimadı ve sektörel itimat endekslerinde düşüş, konut satışlarında azalma başladı. Yükseltilmiş faize karşın TL paha kaybetmeye devam ediyordu. Akabinde ithalatta sert bir gerileme geldi. Yıla yeterli denebilecek bir giriş yapan iktisat son çeyrekte daralmaya başladı. Merkez Bankası ekonomiyi yine canlandırmak için faizlerde seri indirime gitti.
2018, yılın birinci yarısındaki yüksek performans nedeniyle yüzde 2,6 büyüme ile tamamlandı. Fakat, iktisatta dalga uzunlukları yükseliyordu. Sert büyümeleri, sert küçülmeler; onları yeniden sert büyümeler izledi. Faizler de yüzde 7 ile 25 ortasında büyük dalgalanmalar gösteriyordu. Bu istikrarsız ortam en çok yatırımları etkiledi. 2018’in ikinci yarısından 2020’nin ikinci yarısına kadar yatırımlar, uzunca bir müddet daraldı. Bunun tesirlerini, istihdamdan enflasyona kadar çok alanda yaşadık.
2019, evvelki yıldan gelen yüksek kur ve ekonomik daralma baskılarının tesiriyle geçen bir yıl oldu. Kur artışını dizginlemek için döviz rezervlerinin satış yoluyla eritilmesi, TL’yi müdafaasız bıraktı. Sonbaharda enflasyonda yine tek hanelere dönüldü ise de bu yalnızca iki ay sürdü. Merkez Bankası Lideri Murat Çetinkaya vazifeden alınıp, yerine Murat Uysal atandı.
2020 başında başlayan COVID-19 kısa müddette tüm dünyaya yayıldı. Nisan ve Mayıs ayları adeta dünya iktisadının durduğu aylar oldu. Haziran’dan itibaren çarklar yine hızlanmaya başladı. Türkiye 2020’yi büyüme açısından uygun tamamlayan enden ülkelerden biri oldu. Lakin kur, enflasyon ve işsizlik açısından durum tam karşıtıydı. Kur durmadan yükselişini sürdürüyordu. Kasım’da iktisat idaresinde değişiklik yapılıp, Naci Ağbal TCMB’ye, Lütfi Elvan Hazine’ye atandı. Kısa vadeli göstergeler çabucak reaksiyon verdi. CDS primleri ve döviz kurları gerilemeye başladı. İnanç göstergeleri artışa geçti. Lakin bu ikilinin vazifesi kısa sürdü. Evvel Ağbal vazifede alındı, sonra Elvan. Bu bir kırılma noktasıydı.
Yeni TCMB Lideri Kavcıoğlu, birkaç ay eski telaffuzları devam ettirdi. Sonbahardan itibaren ise faizleri indirmeye başladı. Yeni İktisat Modeli çerçevesinde sunulan bu plana nazaran, faizler düşecek, finansman ucuzlayacak, krediler bollaşacak, üretim kolaylaşacak, kurlarda bir ölçü yükseliş olacağı için ithalat pahalılaşacak ve bu nedenle yavaşlayacak, ülkede üretilen mallar ucuzlayacağı için ihracat artacak, bu yolla cari istikrar güzelleşecek ve büyüme yükselecek, işsizlik düşecekti. Beklendiği üzere olmadı, faizler düşmediği üzere yükseldi, kur sıçradı ve enflasyon daha da hızlandı. Üzerine bir de 2022 başında Rusya, Ukrayna’ya saldırınca emtia fiyatları daha da yükseldi ve bu bize daha da yüksek güç, daha da yüksek enflasyon olarak geri döndü.
Ana göstergelerin çabucak hepsinde bozulma varken, güzelleşmenin devam ettiği nadir başlıklardan biri ihracat. Bugün 2016’dakinin üzerine 100 milyar dolara yakın ek ihracat yapan bir durumdayız. Geçtiğimiz yıllarda kendi patikasında, istikrarlı bir biçimde artan ihracata son periyotta emtia fiyatlarında gibisi güç görülecek bir takviye geldi. İhracat tüm dünyada sürat kazandı. 2021 global ticaret için rekor yılıydı, 225 milyar dolara ulaşan ihracatımız ile Türkiye için de o denli oldu.
2022’de de bu performansın devam ettiğini görüyoruz. Gerçekten son 12 aylık ihracat 246 milyar doların üzerine çıkmış durumda. Ana bölümler ortasında mobilya, metal, makine, kimya ve mücevherde daha güçlü artışlar yaşanırken, dokuma, hazır giysi, otomotiv, elektronikte artışlar daha ölçülü oldu. Bugünkü ihracatı Temmuz 2016’dan düşük olan dallar ise fındık ve tütün olarak öne çıkıyor.
Geçen 6 yıl içinde ihracatı en fazla artan kesimler yüzde 207 ile mücevher, yüzde 185 ile çelik, yüzde 141 ile demir ve başka metaller oldu. Su eserleri ve hayvansal mamuller ile zeytinyağı ihracatında da önemli artışlar yaşandı. En dikkat çeken artışlardan biri ise yüzde 118 ile savunma bölümünde yaşandı.
